فیخته و کتب حقوق عقلی

فیخته و کتب حقوق عقلی

• 1393-11-07
• وکالت آنلاین

وکیل 

اگر چه فیخته (1814-1762 ) شاگرد مکتب کانت بود معذالک در فلسفه سیستم مخصوصی بنا کرد که با از آن کانت متمایز است .

مسلک تاریخی فلسفی یا ایده آلیسم برون ذاتی - تاریخ فلسفه حقوق - فلسفه حقوق به ما چه می آموزد ؟ 

در نظریه معرفت کانت ثنویتی بجا گذارد که با ثنویت کلی فلسفه اش موافق بود بعقیده وی هم ذات (نفس ) وجود دارد هم موضوع و شناسایی رابطه است میان آن دو یعنی میان نفس و موضوع که مستقل از نفس می باشد .

فیخته تنها یک حقیقت (من ) را که حقیقت درون ذاتی باشد می پذیرد . لذا می توان سیستم ویرا ایدآلیسم درون ذاتی نامید در برابر سیستم شلینگ و هگل که ایدآلیسم برون ذاتی نام دارند . چه سیستم اینان بر حد دیگر برابر نهاد پایه گرفته است . بنظر فیخته تنها حقیقتی که وجود دارد من است (وجود عالم ) و خارج از آن هیچ چیز دیگر نمی تواند وجود داشته باشد وی می گوید اگر ما مثلاً مانند اپینوزا از مفهوم وجود آغاز کنیم به مفهوم فکر نمی رسیم چه حفره عمیقی بین این دو وجود دارد برعکس اگر از مفهوم من (وجود عالم ) آغاز نمائیم مفهوم وجود خودبخود در آن داخل می شود . پس نخستین ادراک بایستی ادراک من باشد .

من قبل از هرچیز خود را طرح می کند و در همین حال جز من را نیز طرح می نماید بعبارت دیگر من چیزیرا در مقابل خود قرار میدهد ولی این چیز بوسیله خود من بوجود آمده و نسبت به آن همچون پرتوی می باشد . بالاخره من بین خود و آنچه غیر اوست رابطه برقرار می سازد یعنی من خود را در روابطش با جز من محدود می نماید . و این موضوع تحت دو رابطه صورت می گیرد . من می تواند خودرا همچون مقدر دنیای خارجی انگارد که در این حال وجود فاعل یا نفس عامله است (نه نفس عالم ) و تقسیم بندی فیخته بین فلسفه نظری و فلسفه عملی از اینجا ناشی می شود.

کوشش فیخته بر این بود که صور مختلف فعالیتهای روحی را از یک اصل (خودشناسی ) نتیجه بگیرد . و این خصیصه اوست . و حال آنکه کانت تنها به طبقه بندی فعالیتهای مزبور اکتفا می کرد چنانکه گوئی مقصود شمارش آنها بوده بعبارت دیگر کانت معرفت اراده و غیره را مجزا از هم می دانست بدون اینکه متوجه اصل واحدی شود . فیخته برعکس در نظر داشت به سیستم کانت مبدائی واحد دهد و به چیزی توجه کند که بقول خود وی در سیستم کانت بطور ضمنی مفروض بوده است .

به این جهت است که فیخته می گوید اگر فلسفه استاد را به اصل اساسی فوق تکیه دهند بهتر مفهوم می شود . و تنها در اثر این اشتباه است که فلسفه مزبور وجود چیزی را که اصاله از من جدا نیست پذیرفته .

شرحی مختصر بر فلسفه حقوق - لذات فلسفه حقوق 

در نظر فیخته کنه شیئی قابل شناسائی است و همان من می باشد . طبیعت حدی است که من برای خود قائل می شود و بعبارت دیگر ساخته و قلمروی است که من برای خود ایجاد می کند تا بتواند فعالیت خویش را در آن توسعه بخشد . این بود سرانجام سیستم ایدآلی در معنای درون ذاتی .

وقتی غیر از من چیزی دیگر نباشد من آزاد بوده به هیچ چیز جز خود بستگی ندارد . به این جهت هرگونه حد ظاهری از آزادی اثر خود ذات و یا خود محدودی است . بنابر این ممکن است اعمال غیر آزاد یعنی معلول علل و اسباب جلوه نمایند و از این جاست که ترس از فدا شدن اراده آزاد ناشی می شود .

ولی این قانون علیت یک قانون ساده نفسی است که انسان بخود تفویض کرده و لذا بهیچوجه نمی تواند آزادی را متزلزل کند و یا آنرا تقلیل دهد .

به این ترتیب از آزادی بوسیله فلسفه دفاع شده و بعلاوه با مذهب جبر سازش داده شده است .

در اینجاست که بگوییم خصیصه شخصی وی هم آهنگ است فیخته طبیعتی پرشور و سری شیفته آرادی داشت فلسفه وی فلسفه عملی یا نوعی از اصالت عمل مطلق گردید . کالر این فیلسوف همه ترویج افکار جدید و مطلابه آزادی در کلیه شئون بوده است . یکی از نوشته های جالب فیخته کتابی است که در سال 1793 تحت عنوان کمک در تصحیح قضاوتهای عامه در باره انقلاب فرانسه به چاپ رسیده است . این کتاب نسبت به انقلاب فرانسه پر از شور بوده آنرا همچون اعلام تاریخی حقوق بشر تلقی می کند .

انقلاب فرانسه که در آغاز امر مورد احترام همه آزادیخواهان آلمان و اروپا بود وقتی با یک افراط خونین فاسد شد (بخصوص در سال 1793 سال ترور ) مورد نفرت هواخواهان خود قرار گرفت . در نتیجه انتقادات سختی علیه آن شروع شد که عواقب آن ناگوار بود . علیه این انتقادات بود که فیخته قد علم کرد و از مشروعیت انقلاب فرانسه بخصوص و انقلاب بطور عموم دفاع نمود . بعقیده وی هر ملتی حق دارد برای خویش دولتی را که با خواستهای وی هم آهنگ باشد بروی کار بیاورد و هیچ مانعی ندارد که اگر راه دیگری میسر نباشد این عمل را بوسیله زور انجام دهد.

فیخته در زمینه فوق با روسو همراه شد و قرارداد اجتماعی را بطور صحیح تفسیر نمود . در نظر وی قرارداد اخیر یک اصل حقوقی یا وظیفه و یا معیار مشروعیت دولت است .

تالیفات دیگر فیخته عبارتند از : اساس عقاید در باره عمل 1794 تعلیماتی در خصوص وظیفه دانشمند 1794 و بالاخره کتابی که از نظر موضوع مورد مطالعه ما بخصوص دارای اهمیت زیادی است اساس حقوق طبیعت (در دو قسمت 97-1796 ) که شرح سیستماتیک عقیده حقوق طبیعی است برطبق اصول و سوابقی که دیدم . تاثیر کانت بخصوص در کتاب اخیر محسوس است .

در نظر فیخته دستور عالی عبارت است از من باید آزادی خود را بوسیله مفهوم امکان آزادی سایرین محدود کند بشرط اینکه سایرین نیز بهمین ترتیب عمل نمایند انسان نمی تواند برای خود قائل به آزادی شود بدون اینکه آنرا برای سایرین قائل گردد پس در اینجا نیز اساس حقوق بر اصل همبودی آزادیها پایه می گردد . نیز در کتاب نامبرده فرق بین اخلاق و حقوق طبق سیستم کانت بیان شده است . با این اختلاف که تضاد مزبور شدیدتر شده . فیخته نظریه های اساسی کانت مانند مفهوم دولت حقوق فردی و غیره را می پذیرد.

بنیان های فلسفه حقوق طبیعی 

معذالک این فیلسوف تدریجاً از فکر کانت دور شده نتایج اولیه و مهم این تحول در کتاب دولت تجاری مسدود (1800) وی ظاهر می شود . در این کتاب فیخته بنا دولت را از حقوق فردی ندانسته تنها هدف آن را تضمین این حقوق نمی داند . و برای دولت یک وظیفه اقتصادی هم قائل می شود . دولت باید معرفت یک زندگی کامل بوده بطوریکه نیازمند بغیر باشد . به این معنی که خود واجد کلیه عناصر لازم و کافی باشد (مفهوم افلاطونی و ارسطی خود حکومتی که دوباره ظاهر می شود ) وظیفه دولت است که ایجاد و توزیع کار نماید معاملات را تنظیمکند در مقابل اجانب حدود و ثغور کشور را سد و حفظ نماید و حتی داد و ستد بین المللی را ممنوع سازد . دولت نه تنها از نظر حقوقی بلکه از نظر اقتصادی نیز باید مسدود بوده برای هرکس امکان این امر را تامین نماید که بتواند بوسیله کار خود زندگی کند .

کتاب فوق سبب شد که فیخته بعدها در زمره پیشقدمان قرار گیرد . وی در نوشته های بعدی خود نه تنها وظائف حقوقی بلکه وظیفه تهذیب اخلاق ابتکار دین را نیز به دولت اسناد می دهد و به این ترتیب بیش از بیش از مسلک کانت فاصله می گیرد.

در خاتمه تذکر می دهیم که فکر فیخته برای تاریخ آلمان زمان وی نیز دارای اهمیت مخصوص بود . بخصو بوسیله کتاب گفتار به ملت آلمان (1808) در احیا مجدد روح آلمان که بوسیله غلبه ناپلئون واژگون شده بود شرکت داشت . در این کتاب عشق مفرط به میهن گاهی فیلسوف را وادار به استعمال اصطلاحاتی می کند که مخصوص یک سوسیالیسم افراطی و محدود است .

در حالیکه تعلیمات فیخته انعکاسی در آثار متفکرین و میهن پرستانی از قبیل جیوبرتی ایتالیایی پیدا کرد نویسندگان دیگری مانند روماگنوزی و بخصوص مازینی وجود داشتند که توانستند به افکار خویش معنایی عالیتر و عمومی داده در عین حال برای تجدید حیات و آزادی کشور خود و تمام کشورهای دیگر مبارزه نمایند .

مکتب حقوق طبیعی که بخصوص بهمت کانت مکتب حقوق عقلی گردید با اولین مرحله فکر فیخته به اوج خود رسید .

از بین طرفداران کثیر این مکتب اشخاص زیر را بخصوص به سبب تاثیر و رواج آثارشان نام می ببریم : زیلر (1828-1751)استاد دانشگاه وین که در همین شهر شاگرد ماتینی اهل ترنت (1800-1726) بود شخص اخیر خود از طرفداران ولف و مولف آثار مهمی در خصوص فلسفه مهمی در خصوص فلسفه حقوق می باشد (اثر زیل حقوق خصوصی طبیعی 1802 چند مرتبه و به چندین زبان انتشار یافته ) فریز (1843-1773) که در عین این که اصول فلسفه کانت را پایه مطالعات خویش قرارداد و بخصوص در فلسفه حقوق طرفدار وی بود فلسفه خویش را بر روی معرف النفس بنا کرد آثار وی عبارتند از : عقاید مربوط به فلسفه حقوق و نقد قانونگزاری های سیاسی 1803 سیاست یا عقیده فلسفی دولت چاپ بعد از وفات 1848 فرباخ (1833-1775) که بیشتر بعنوان متخصص جزئیات شهرت یافته ولی از جهت نظریات در خصوص فلسفه حقوق نیز دارای اهمیت است ( فلسفه و تجربه در روابظشان با علم حقوق وضعی 1804 و غیره گروس – زاخاریا – بوئر- کروگ – دروست هولسف – روتک (1840-1775) که دقیقترین و عمیقترین آثار را در مورد موضوع بحث ما تهیه کرده (رساله حقوق عقلی و علوم مربوط بده دولت در چهار جلد 1835-1829) و غیره . از ایتالیائیان نیز چند تن باه این مکتب تعلق دارند که آثارشان شایسته مطالعه است و ما برای مثال دو نفر از آنان را نام می بریم : بارولی (1878-1779) استاد دانشگاه پاوی (از شهرهای ایتالیا) و مولف کتاب حقوق خصوصی و عمومی طبیعی در 6 جلد (1837) تولومی (1893-1814) استاد دانشگاه پادو ( از شهر های ایتالیا ) و نویسنده کتاب سیر مقدماتی حقوق طبیعی یا عقلی که چندین مرتبه به چاپ رسیده .

نویسندگان بزرگ دیگری نیز مانند روسمینی و تاپارلی که بعدها از آنان صحبت خواهیم کرد پیرو این بکتب بوده اند گرچه به نظریه های خود بیشتر مبنای خداشناسی داده اند .

تمام نویسندگان فوق الذکر از این اصل دفاع می کنند که قبل از حقوق وضعی یک حقوق ایدآلی وجود دارد مفهوم عدل و بی عدلی قبل از دولت بوده و لذات دولت نمی تواند به میل خود برای آنها حدود قائل شود بلکه موظف است حقوق فردی را که بوسیله طبیعت تعیین و بوسیله عقل به اثبات رسیده بشناسد و آنرا تضمین نماید از اینجا در بحث قضایای اجتماعی یک نوا شماتیسم منطقی و یک خصیصه ظاهر میشود که گاه زیاد فردی بنظر می رسد . فیخته تنها کسی است که این وضع را تغییر می دهد (طریقه دوم ) و معهذا برویه مکتب حقوق عقلی به معنای واقعی باقی می ماند .

به هر صورت هنر مکتب نامبرده این است که حقایق اساسی مربوط به حقوق را بوسیله جمع آوری و تکمیل نتایج تحقیقات گذشتگان روشن می کند بدون اینکه دچار اشتباهات روش گروسیوس و طرفداران اولیه حقوق طبیعی بشود .

به برکت این مکتب اساطیر مربوط بحالت طبیعی بدور افکنده شد و از این اصطلاح یک فرض عقلی بمنظور توجیه و استدلال اراده می شود و بس .

دیگر از چیرهائی را که بایستی بحساب فعالیتهای مکتب مزبور گذارد دقتی است که در راه توسعه فکر حقوق بطور کلی و موسسات احتصاصی حقوق عمومی بکار رفته که در این راه براهنمایی عقل اساس خارجی هر یک از موسسات نامبرده جمع آوری شده معایت قانونگزاریهای وضعی اعلام گشته بالاخره اصلاحات مقتضی را تسریع کرده اند .

بنا به مراتب فوق عمل مکتب نامبرده عبث نبوده سهم موثری در پیشرفت قانونگزاری بخصوص در تهیه کتب قانون چند کشور دارا می باشد . و البته اگر با مخالفت مسلک تاریخی (باشکال مختلف آن ) مواجه نشده بود نتایج فعالیتهای آن زیادتر می بود .

پی نوشت :

1- Fichte
1-Contribution a la rectification des jugements du public sur la Revolution
1-Fondement de toute la doctrine de la science
2-Lecons sur la mission du savant
3-Fondement du droit de nature
4-L Etat commercial ferme
1-Discours a la nation allemande
2-Gioberti
3-Romagnosi
4-Mazzini
5-F.V.Ziller
6-C.A.Martini
7-Trente
8-Le droit prive naturel
9-J.F.Fries 1
10-P. J.A. Feuerbach
11-K.Gros
12-K.Zachariac
13-A.Bauer
14-W.Krug
15-Droste Hulshoff
16-C.V.Rotteck
17-P.Baroli
18-Diritto naturale privato e publico
19-G.P.Tolomi
20-Corso elementare di diritto naturali o raz onale 1-Rosmini
2 -Taparelli

ترجمه : دکتر جواد واحدی

منبع : معاونت حقوقی و امور مجلس

نظر اجمالی به فلسفه حقوق در ایتالیا     تاریخ فلسفه حقوق

پست های مرتبط

دعوای موجر و مستاجر ممنوع

• 1392-07-27

در محاکم دادگستری یکی از بیشترین دعاوی که به چشم می خورد دعوای بین مالک و مستاجر است اگر هر یک از آن [...]

نحوه حل و فصل اختلافات رایج ناشی از عقد اجاره

• 1392-12-11

تاکنون چندین قانون روابط موجر و مستاجر وضع شده که هر یک با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی زمان خود، [...]

تکالیف مستاجر، تعهدات موجر

• 1393-02-20

مدت‌ها آیین‌نامه تعدیل اجاره‌بها مصوب 1324 و پس از آن قوانین روابط موجر و مستاجر مصوب 1339 و 1356 بر [...]

تشریفات رسیدگی به دعوای تعدیل اجاره بها

• 1393-02-31

یکی از دعاوی مهم در خصوص روابط میان موجر و مستاجرش دعوای تعدیل (افزایش یا کاهش) اجاره‌بهاست در پروند [...]

دعوای تخلیه ملک استیجاری

• 1393-03-05

اجاره یکی از روابط حقوقی است که امروزه نقش مهم و اساسی به خود گرفته است به گونه‌ایی که منشأ بسیاری ا [...]

دعوای الزام به تنظیم اجاره نامه رسمی (در قالب بازخوانی یک پرونده)

• 1393-04-09

از نظر قانونی در مواردی که بین مالک و ‌مستاجرش قرارداد اجاره‌ای تنظیم نشده باشد یا اگر تنظیم شده، ‌م [...]

وقتی مستاجر ملک را تخلیه نمی کند

• 1393-04-11

یکی از دعواهای رایج که پای دو طرف را به دادگاه باز می‌کند و تا حدودی نیز از دلایل شلوغ شدن دادگاه‌ها [...]

تقاضای تامین دلیل برای تحویل کلید

• 1393-05-12

یکی از مشکلاتی که در روابط موجر و مستاجر ممکن است به وجود بیاید، خودداری مالک از پس گرفتن کلید ملک ا [...]