زنان در مسند قضا
در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان که توسط قوه قضاییه تهیه شده ،پیشنهاد شده به تناسب برخی از موضوعات، خانم‌ها باید در صدور رای دخالت داشته باشند
در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان که توسط قوه قضاییه تهیه شده ،پیشنهاد شده به تناسب برخی از موضوعات، خانم‌ها باید در صدور رای دخالت داشته باشند
قاضی نباید احساساتی باشدبلکه باید نسبت به جامعه و مسائل اجتماع عاطفه داشته باشد. پس عاطفی بودن قاضی مهم است اما احساساتی بودن قاضی، امری مذموم است
در سال‌های اخیر اقدامات خوبی از سوی قوه قضاییه در جهت به‌کارگیری زنان در پست‌هایی مانند قضاوت که زیاد در سال‌های قبل مرسوم نبوده، صورت گرفته است
هرچند برخی از فقها اعتقاد دارند زنان نباید به عنوان قاضی انتخاب شوند اما موضوع جواز و یا عدم جواز قضاوت زنان، یکی از موضوعات اختلاف برانگیز میان مفسرین و فقها بوده است
در محاکم پرونده‌های بسیار زیادی در مورد جرایم خرد یا پرونده های امور حقوقی وجود دارد که بسیاری ازآن‌ها نیاز به قضاوت قاضی ندارد بلکه برعکس نیاز به رحمت، شفقت ومهربانی دارد
سال‌ها قبل عواطف و احساسات زنانه، مانعی بزرگ بر سر راه قضاوت زنان بود و بدین لحاظ زنان نمی‌توانستند در کسوت قاضی فعالیت کنند. اما امروز نه تنها شاهد حضور زنان به عنوان مستشار، دادیار و مشاور در دادگاه‌ها هستیم بلکه درحوزه سرپرستی، اجرای احکام و مشاوره خانواده نیز زنان فعالیت دارند.در این زمینه باید گفت تصویب برخی از قوانین مانند قانون حمایت از خانواده و آیین دادرسی کیفری، تابوی قاضی شدن زنان را شکست و با اجرایی شدن این قوانین، زنان هم می‌توانند لباس قضات بپوشند. درقانون حمایت از خانواده، قوه قضاییه مکلف شده از وجود قضات زن در کنار قاضی مرد در دادگاه‌های خانواده استفاده کند. درماده 2 این قانون آمده است:«دادگاه خانواده با حضور رییس یا دادرس علی‌البدل و قاضی‌مشاورزن تشکیل می‌گردد».
در این راستا حجت الاسلام علیرضا امینی، معاون منابع انسانی قوه‌قضاییه در مورد زمینه‌های به کارگیری زنان در پست قضاوت و مشاور در دادگاه‌ها می‌گوید: طبق قانون حمایت از حقوق خانواده، قوه قضاییه موظف است شعب ویژه خانواده ایجاد کند و در جایی که شعبه ویژه تشکیل می‌شود، قاضی مشاور زن نیز باید انتخاب شود.
طبق قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه‌های اطفال و دادسرای کودکان و نوجوانان باید جدا از سایر محاکم قضایی و عمومی تشکیل شوند یعنی بر اساس ضوابط تعیین شده در قانون آیین دادرسی کیفری، باید به‌طور ویژه به جرایم کودکان و نوجوانان رسیدگی شود؛ این امر باعث شد تا دستگاه قضایی، برای حمایت بیشتر از این قشر، علاوه بر تخصیص شعب‌خاص دادسراها، دادگاه‌های کیفری‌دو شهرستان و کیفری یک استان برای رسیدگی به جرایم کودکان و نوجوانان، مجتمع‌های قضایی ویژه‌ای را نیز برای این منظور تعیین و اختصاص دهد و در این راستا طی‌روزهای گذشته، دادستان تهران با اعلام اینکه یک خانم به سرپرستی دادسرای اطفال و نوجوانان انتخاب شده است، می‌گوید:« این انتصاب که با موافقت رییس محترم قوه قضاییه انجام شده، پس از انقلاب اسلامی بی‌سابقه بوده و امیدواریم با حضور یک قاضی زن در سمت سرپرستی این دادسرا، اهداف دادستانی در حوزه نوجوانان بیشتر اجرایی شود».
رسیدگی عادلانه به جرایم کودکان با حضور قضات زن
هرچند که حضور زنان به عنوان قاضی را باید به فال نیک بگیریم اما این سوال مطرح است که آیا زنان فقط نام قاضی را یدک می‌کشند یا اینکه می‌توانند مانند مردان به امر قضاوت پرداخته و در نهایت نیز رای دادگاه را صادر کنند؟
در این زمینه محمدعلی پورمختار با مثبت ارزیابی کردن استفاده از قضات زن در دادسرای ویژه اطفال، می‌گوید: به طورحتم رویکرد استفاده از قاضی یا بازپرس زن در دادسرای ویژه اطفال با هدف رسیدگی عادلانه به جرایم کودکان تاثیر بسزایی دارد زیرا قضات زن به طورقطع شناخت بیشتری از نظام خانواده داشته و درکشف بهتر علت وقوع جرایم و ارائه راهکارهای پیشگیری از جرم، موفق تر هستند.بنابراین امکان فعالیت قضات زن درمراحل مختلف رسیدگی به جرایم کودکان از علت‌یابی تا مرحله اجرای حکم بسیار موثراست.هرچند که برخی از فقها اعتقاد دارند زنان نباید به عنوان قاضی انتخاب شوند، اما باید گفت موضوع جواز و یا عدم جواز قضاوت زنان، یکی از موضوعات اختلاف برانگیز میان مفسرین و فقها بوده تا جایی که عده ای با استناد به بعضی از آیات قرآن کریم و برخی از روایات معصومین (ع) به صراحت رای به عدم جواز قضاوت برای زنان داده اند.
خانم‌ها باید در دادگستری حضور داشته باشند
دکتر سید علی کاظمی، قاضی دادگستری در مورد شرایط قضاوت زنان به «قانون» می‌گوید: سال 1361، قانونی در مورد احراز شرایط قضات تصویب شد که در آن مرد بودن یکی از شرایط قضات درنظرگرفته شده بود زیرا در برخی روایات و احادیث ذکر شده بود که قاضی مرد باشد. اما بعدها با تفاسیر و تغییر شرایط اجتماعی (از جمله اینکه سیستم قضایی در‌حال‌حاضر به گونه‌ای است که برخی از قضات رای نمی‌دهند)، گفته شد که برخی از خانم‌ها می‌توانند در مشاغلی مانند دادیار، بازپرس، مشاور‌دادگاه، مستشار دادگاه تجدیدنظر و مستشار دیوان عالی کشور فعالیت کنندکه البته در این پست‌ها یا خانم‌ها رای دادگاه را صادر نمی‌کنند یااینکه در صورت دخالت در رای، حکم دادگاه با امضای قاضی مرد انجام می‌شود. این قاضی دادگستری با اشاره به اینکه قضاوت زنان در دو قانون مورد توجه قرار گرفته است، توضیح داد: استفاده از قضات زن در قانون حمایت از خانواده و قانون آیین دادرسی آمده است که با توجه به تفاسیر اخیر فقها و تحولات قانون، در حال حاضر ما شاهد حضور زنان در عرصه قضاوت هستیم؛ البته لازم به ذکر است که در لایحه حمایت از کودکان‌و‌نوجوانان که توسط قوه قضاییه تهیه شده نیز، پیشنهاد شده به تناسب برخی از موضوعات، خانم‌ها باید در دادگستری حضور داشته و همچنین در صدور رای نیز دخالت داشته باشند. هرچند که ممکن است با تفسیری که قبلا وجود داشت، گفته شود هنوز نیز خانم‌ها رای صادر نمی‌کنند اما به هرحال امروز خانم‌ها هم عنوان قضایی و پایه قضایی داشته و قاضی محسوب می‌شوند.
رای قضات زن، سرنوشت ساز نیست
کاظمی در پاسخ به این سوال که صدور رای خانم‌ها چگونه است، خاطرنشان کرد: در حال حاضرخانمی که به عنوان دادیار خدمت می‌کند، می‌تواند رای صادر کند اما این رای از جنس قرار است و البته رای سرنوشت‌ساز در پرونده نیست یا خانمی که در دادگاه خانواده حضور دارد و رای می‌دهد و شاید بتوان گفت خانم‌ها رای پرونده را می نویسند و پرونده را تعیین تکلیف می‌کنند. اما اینکه رای صادر کردن به معنای رای دادگاه باشد، باید گفت خیر خانم‌ها نمی‌توانند رای نهایی دادگاه را صادر کنند.
وی با اشاره به اینکه خانم‌ها در برخی از پرونده ها نقش مهم و کلیدی دارند، تصریح کرد: رویکرد قوه قضاییه این است که از ظرفیت خانم‌ها در دادگستری‌ها استفاده کند و نمونه های آن را هم دیدیم که بازپرس و رییس مجتمع قضایی از میان خانم‌ها انتخاب شدند و این بدان معناست که به تناسب تحولات اجتماعی، خانم‌ها هم وارد بحث دادرسی می‌شوند.
کاظمی در پاسخ به این سوال که به نظر شما در آینده خانم‌ها حق صدور رای دادگاه را خواهند داشت، خاطرنشان کرد: ممکن است در آینده خانم‌ها این حق را داشته باشند و امیدواریم به این سمت پیش رویم.
قضاوت با قساوت اشتباه گرفته شده است
در ادامه این حقوقدان در پاسخ به این سوال که آیا دلایل قدیمی که زنان به دلیل داشتن احساسات و عواطف بالا نمی‌توانند قضاوت کنند، هنوز هم پابرجاست یا خیر، خاطرنشان کرد: از مدت‌ها پیش بحثی به صورت سنتی وجود داشته که قاضی اساسا نباید رافت داشته باشد بلکه قاضی باید مقتدر باشد و این اقتدار حتی گاهی اوقات با قساوت همراه باشداما با این تفاسیر باید گفت، قضاوت با قساوت اشتباه گرفته شده درصورتی که در روزگار جدید که جوامع لطیف‌تر شده‌اند و رقت قلبی بیشتر شده و اوضاع نیز با قبل متفاوت شده، دیگر نمی‌توان گفت قاضی، فردی است که دستور به قتل و قطع و... داده و احکام خشن را اجرا می‌کند بلکه باید گفت قاضی، فردی است که باید عواطف خوبی داشته باشد و اصولا قاضی دیگر سزا دهنده نیست بلکه نقش وی اصلاح و ترمیم شده‌است. قاضی باید بتواند عواطف شخصی خود را در مسیر درستی هدایت کند تا در یک پرونده نقش مثبتی را ایفا کند. به عنوان مثال در یک پرونده‌ای که یک کودک درگیر است آیا باید با قساوت برخورد کرد یا باملایمت و محبت و رافت؟ یا در پرونده‌ای که موضوعات خانوادگی است، باید با قساوت برخورد کرد؟ در مورد امور حسبی چطور؟ در محاکم پرونده‌های بسیار زیادی در مورد جرایم خرد یا پرونده های امور حقوقی وجود دارد که بسیاری از این پرونده ها نیاز به قساوت قاضی ندارد بلکه برعکس نیاز به رحمت، شفقت و مهربانی دارد.
کاظمی در خاتمه با بیان اینکه اساسا قاضی باید انسان باشد، یادآور شد: قاضی نباید احساساتی باشد، بلکه باید نسبت به جامعه و مسائل اجتماع عاطفه داشته باشد؛ پس عاطفی بودن قاضی مهم است اما احساساتی بودن قاضی، امری مذموم است. از این جهت گفته می‌شود خانم‌ها احساساتی‌تر هستند که در مورد این مساله باید بررسی جامع‌شناسی و روان شناسی شود زیرا دیده شده بعضا خانم‌ها از برخی از آقایان غیر‌احساسی‌تر عمل می‌کنند و روانشناسی جدید هم می‌گوید ممکن است برخی از آقایان از خانم‌ها احساساتی تر باشند.
زنان حق قضاوت ندارند
برخی از کارشناسان و حقوقدانان معتقدند جذب قضات زن در مواردی، ضروری است زیرا نیمی از جامعه ما را زنان تشکیل می‌دهند و هرچند که خوشبختانه درصد آمار بزهکاری‌زنان در جامعه ما پایین است، اما زنان مسائل و مشکلات عدیده‌ای دارند که به دادگستری مراجعه می‌کنند و چنانچه با قاضی زن روبه رو شوند، بسیار راحت تر مسائل و مشکلات خود را در میان می‌گذارند. در این راستا فریده‌غیرت، حقوقدان و وکیل دادگستری نیز در مورد قضاوت زنان به «قانون» می‌گوید: با اطلاعاتی که بنده در این زمینه دارم، به دلیل اینکه قضاوت در اسلام برای زن منع شده است و قوانین ما نیز منبعث از قوانین‌اسلام و شریعت است، در مورد قضاوت زنان منع صریح داریم که زن حق قضاوت ندارد. حال اگر قرار است علما و فقهای ما در این زمینه تجدیدنظری داشته باشند، مساله دیگری است اما در حال حاضر در این زمینه مانع قانونی وجود دارد.
این حقوقدان با اشاره به اینکه در حال حاضر برخی از خانم‌ها در محاکم به قضاوت مشغول هستند، توضیح داد: هرچند که امروز شاهد حضور زنان در کسوت قضاوت در محاکم به‌ویژه دادگاه‌های خانواده هستیم اما این خانم‌ها حق انشای رای را ندارند یا حتی در مواردی هم که رای صادر کنند باید این رای به امضا و توشیح قاضی مرد برسد.
« غیرت» با اشاره به اینکه هنوز تصمیم جدیدی مبنی بر اینکه حق رای و حق قضاوت به زنان داده شود اتخاذ نشده، ادامه داد: در روزهای اخیر شاهد انتصاب یک خانم به ریاست دادسرای اطفال هستیم اما هنوز بحث حق قضاوت زنان به عنوان سوال مطرح است که آیا قرار است قضاوت زنان آرام آرام به فراموشی سپرده شود یا اینکه قرار است تفاسیر جدیدی در این زمینه ارائه شود زیرا در این زمینه میان فقها اختلاف وجود دارد. عده‌ای اعتقاد دارند زن‌ها هم می‌توانند قضاوت کنند حتی در بحث رجل‌سیاسی که یکی از شرایط کاندیدای ریاست جمهوری است نیز، همین‌طور است. بر این اساس باید گفت برخی از فقها اعتقاد دارند زنان حق رسیدن به حکومت و قضاوت را دارند؛ هرچند که باید گفت نظر اجماعی در این زمینه وجود ندارد و به همین دلیل ما این منع قانونی را در مورد قضاوت زنان داریم؛ مگر اینکه یا به طور ضمنی این مساله رفته رفته فراموش شود که البته به نظر بنده این درست نیست یا اینکه به طور صریح در این زمینه تصمیم گیری شود.
شایسته سالاری نه تفکیک جنسیتی در مشاغل
«غیرت» در پاسخ به این سوال که حضور زنان به عنوان قاضی در محاکم چقدر می‌تواند موثر باشد، توضیح داد:بسیار موثر است. بنده اصولا به تفکیک جنسیتی در مورد اینکه یک شغل یا حرفه را به زنان یا مردان دهیم، اعتقاد ندارم بلکه موافق جمله معروف شایسته سالاری و توان و قدرت فرد هستم زیرا اعتقاد قلبی دارم اگر خانمی سواد و قدرت توان این کار را داشته باشد، قضاوت وی در دادگاه خانواده و دادگاه‌های اطفال می‌تواند بسیار مفید و موثر باشد.در خاتمه باید یادآور شد در سال‌های اخیر اقدامات خوب وقابل تقدیری از سوی قوه قضاییه در جهت به‌کارگیری زنان در پست‌هایی مانند قضاوت که زیاد در سال‌های قبل مرسوم نبوده ،صورت گرفته است تا جایی که امروز زنان به عنوان ریاست مجتمع و قاضی می‌توانند فعالیت کنند. امیدواریم در گام های بعدی نیز زنان به عنوان قاضی مستقل مانند مردان بتوانند به معنای واقعی در کسوت قضاوت فعالیت کنند
منبع : روزنامه قانون
وکلا کماکان نگران حفظ استقلال شان شهرداری وظیفه پیشگیری داشت
