بحران چک های برگشتی در کمین اقتصاد
چک به عنوان یکی از رایج‌ترین ابزارهای مبادلاتی در حوزه‌های خرد و کلان اقتصاد ایران، نقشی مهم در ثبات یا بی‌ثباتی اقتصاد بازی می‌کند
چک به عنوان یکی از رایج‌ترین ابزارهای مبادلاتی در حوزه‌های خرد و کلان اقتصاد ایران، نقشی مهم در ثبات یا بی‌ثباتی اقتصاد بازی می‌کند.
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در سال‌های اخیر دامن بخش مالی اقتصاد ایران را گرفته و باعث شده مسئله کمبود اعتبار و سرمایه در بخش‌های صنعتی و تولیدی کشور، تشدید شود، افزایش میزان چک‌های برگشتی است. در واقع تولیدکنندگان و بازاریان وقتی از چک در مراودات مالی خود استفاده می‌کنند دیونی را برای آینده واگذار یا تعهد می‌کنند، افزایش میزان چک‌های برگشتی به معنی ادا نشدن این تعهدات است و بر کسی پوشیده نیست که در شرایط کمبود اعتبار مالی، ادا نشدن این تعهدات مالی می‌تواند اقتصاد را با بحران شدید نقدینگی در گردش مواجه کند. کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه روال فعلی در این زمینه تبدیل به یک بحران مهم اقتصادی در آینده می‌شود.
ایفا نشدن تعهدات مبتنی بر چک‌های مدت‌دار ارایه شده در اقتصاد ایران به شکل زنجیره‌ای عمل می‌کند به این معنی که مثلا وقتی چک یک بنکدار که حجم بالایی کالا از یک تولیدکننده خریداری کرده، برگشت می‌خورد، چک آن تولیدکننده به تولیدکننده دیگر که تولیدکننده مواد اولیه یا سازنده دستگاه است هم برگشت می‌خورد و این زنجیره تبدیل به نوعی بحران کمبود نقدینگی در یک زنجیره تولیدی و توزیعی می‌شود. اگر این اتفاقات در یک مورد مشخص باشد، دامنه بحران زیاد نخواهد بود، اما اگر دامنه آن در سطح وسیع در اقتصاد یک کشور گسترش یابد، زنجیره‌های مختلف تولیدی و توزیعی را دچار مشکل می‌کند. از سوی دیگر برگشت خوردن چک‌ها، موجب ایجاد محدودیت‌های زیادی برای صادرکننده آن در استفاده از تسهیلات بانکی می‌شود که این هم فشار کمبود منابع را در اقتصاد تشدید می‌کند. در حال حاضر روند چک‌های برگشتی همچنان رو به افزایش است و کارشناسان براین باورند سیاست‌گذاران پولی باید به سرعت تمهیداتی برای کاهش دامنه افزایش این شاخص منفی در اقتصاد ایران بیاندیشند. این بحران به باور آنها در‌کمین اقتصاد، خصوصا اقتصاد صنعتی کشور قرار گرفته و در صورتی که به طور ویژه مورد بررسی قرار نگیرد، می‌تواند تبعاتی به مراتب سنگین‌تر به‌دنبال داشته باشد.
واکنش تولیدکنندگان به ادامه روال چک‌های برگشتی
تولیدکنندگان بارها به وجود بحران چک‌های برگشتی واکنش نشان دادهاند و مسئولان اتاق بازرگانی هم در چند نوبت در مورد تبعات این بحران مهم در عرصه‌های مختلف هشدار دادهاند، به اعتقاد تولیدکنندگان وصول نشدن چک‌های مشتریان و توزیع کنندگان و به‌دنبال آن ایجاد زنجیره‌ای از‌وصول نشدن چک‌ها در اقتصاد صنعتی کشور آنها را در شرایطی بحرانی و کمر شکن قرار داده است. به نظر می‌رسد هشدار کارشناسان درباره واکنش احتمالی بازار نسبت به روند رو به رشد میزان چک‌های برگشتی در حال عملی شدن است. معضلی که منشاء آن را باید در بخش‌های تولیدی و توزیعی اقتصاد و البته شبکه بانکی جستجو کرد.
وضعیت چک‌های برگشتی طی سال‌های اخیر به گونه‌ای پیش‌رفته که بر اساس آخرین گزارش بانک مرکزی تنها در سه ماهه اول امسال، 2.4 میلیون فقره با مبلغی حدود 30 هزار میلیارد تومان برای این چک‌ها ثبت شده است. هرچند که نسبت چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله شده از نظر تعداد 3.6 درصد و مبلغ 3.1 درصد بوده؛ اما در فاصله یک‌ساله تعداد چک‌های برگشتی با افزایش سه میلیونی به‌حدود هشت میلیون فقره افزایش یافته که رشدی حدودی 60 درصدی داشته و مبلغ آن تا دو برابر افزایش یافته است.
این روند بخش تولید را به‌عنوان یکی از مخاطبان بزرگ چک، با مشکل مواجه کرده است و تولیدکنندگان معتقدند که وضعیت بحرانی در‌حال حاضر در این زمینه وجود داشته و تولید و توزیع محصولات آنها را تحت تاثیر قرار داده است به طوری که به اعتقاد تولیدکنندگان چک‌های برگشتی کمر بخش تولید و توزیع را شکسته است. اولین گلایه‌های جدی در این مورد را فعالان و تولیدکنندگان صنعت چرم علنی کردند اما در ادامه اکثر حوزه‌های تولیدی با گلایه‌های این بخش همراهی کرد. این در حالی است که بنا بر اذعان خود تولیدکنندگان درباره رکودی که بر تولید و اقتصاد وجود دارد و گرانی محصولات، تامین هزینه برای آنها بسیار سخت‌تر شده و پرداخت مبالغ چک‌ها به‌راحتی انجام نمی‌شود. در این شرایط بسیاری از چک‌های صادره برگشت می‌خورد.
پیش‌تر کارشناسان و تحلیلگران بازار پول نسبت به روند رو به رشد چک‌های برگشتی واکنش نشان داده و اعلام کرده بودند که در صورت ادامه این جریان، بازار به آن واکنش نشان خواهد داد و ممکن است که به سمت جایگزینی پول نقد به جای چک حرکت کند.
همراه با این موضوع موارد دیگری در رابطه با دلایل افزایش چک‌های برگشتی مطرح و ماجرای سامانه چکاوک نیز به میان آمده است. سامانه الکترونیکی که برای مدیریت یکپارچه پذیرش و پردازش چک طراحی و از حدود دو‌سال گذشته رسما به شبکه بانکی آمده است. در این سامانه علاوه بر انتقال تصاویر چک‌ها، اطلاعات مربوط به چک‌های وصولی، برگشتی و عودتی در یک بانک اطلاعاتی ذخیره و پردازش و عملیات تسویه بین بانکی در نتیجه پردازش چک‌ها در آن با سرعت و دقت بیشتری نسبت به‌قبل انجام می‌شود.
اما در کنار نظر کارشناسان درباره چرایی افزایش چک‌های برگشتی و منشاء آنها، دبیر کل بانک مرکزی نیز در این باره به چند مورد اشاره دارد. محمود احمدی در این باره به ایسنا، گفت: «تعداد چک‌های برگشتی به شرایط رونق و رکود اقتصاد بستگی دارد و وقتی تولید ناخالص یا نقدینگی دو‌برابر می‌شود حجم اقتصاد نیز تا دو برابر بزرگ‌تر شده است. بنابراین تعداد و مبلغ چک‌ها هم در‌مبادلات بیشتر شده و به دنبال آن تعداد چک‌های برگشتی افزایش می‌یابد.»
دبیر کل بانک مرکزی معتقد است: «افزایش تعداد چک‌های برگشتی ارتباط چندانی با سامانه چکاوک ندارد و تاکید دارد که مناسب آن است تعداد چک‌های برگشتی به عنوان یک شاخص قلمداد نشود، بلکه نسبت آن به کل چک‌ها و نسبت مبلغ چک‌های برگشتی به کل دارایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و نه فقط تعداد آنها. وی در این باره نمونه‌ای عنوان و گفت که در اول آبان‌ماه سال جاری حدود یک میلیون و 600 هزار فقره چک تنها در یک روز بدون هیچ مشکلی در سامانه چکاوک پردازش شده که نسبت به پایان مهرماه سال گذشته حدود 100 درصد افزایش یافته است. در حالی که تعداد چک‌های برگشتی در این نقطه تنها 50 درصد افزایش دارد.»
وی با بیان اینکه اگر بدون اشاره به افزایش تعداد کل چک‌های مبادله شده در چکاوک فقط به تعداد چک‌های برگشتی اشاره کنیم، قضاوت نادرست و ناقصی است، توضیح داد: « آمارهای چکاوک باید با خود آن مقایسه شود نه آمارهای اتاق پایاپای چرا‌که در این اتاق آمارها به روز و قابل اتکا نیست و حتی با تاخیر 10 روزه ثبت می‌شد که طی این مدت برخی چک‌های برگشتی وصول و از آمار کل باید خارج شود.» به اعتقاد کارشناسان موضوع چک‌های برگشتی و اثرات مخربی که می‌تواند روی اقتصاد ایران داشته باشد فراتر از یک بحث فنی است و مهم نیست کدام سامانه و با چه روشی این چک‌ها را پایش می‌کند، مسئله مهم اهلیت صاحبان دسته چک، از بین رفتن اعتبار این ابزار مالی و مهم‌تر از آن آسیبی است که به زنجیره تولید و توزیع کشور وارد می‌کند و باید این مسائل به صورت جدی و کارشناسی مورد بررسی قرار بگیرد.
منبع : روزنامه حمایت
راهکارهای کنترل رشد جرایم در فضای مجازی حذف 10 میلیون از مراجعات مردمی با استفاده از روش های نوین ثبتی
