![بزهکاری زنان و مسئولیت کیفری مخففه بزهکاری-زنان-و-مسئولیت-کیفری-مخففه](/userfiles/Images/NewsPic/10118-بزهکاری-زنان-و-مسئولیت-کیفری-مخففه.webp)
بزهکاری زنان و مسئولیت کیفری مخففه
بخش حوادث در رسانه های مختلف اعم از روزنامه ها ، هفته نامه ها ، تلویزیون و ... همیشه از پرطرفدارترین بخش ها محسوب شده و می شود . درباره این گرایش ، علل مختلفی بیان می شود که در اینجا قصد نداریم به کالبد شکافی آن بپردازیم . در اینجا ، در نظر داریم با ذکر خلاصه ای از حوادث مندرج در نشریات ، به وسیله کارشناسان حقوقی به تحلیل آنها بپردازیم تا به این وسیله هم دانشجویان حقوق و هم علاقه مندان مسائل حقوقی و جزایی با چگونگی تشریح حقوقی یک پرونده ( هرچند آنچه در روزنامه ها انعکاس می یابد فاقد جزئیات یک پرونده است ) آشنا شوند.
در بحث مسؤولیت کیفری ، قاعده کلی بر این پایه استوار است که « جنسیت » زن تأثیری در مسؤولیت کیفری او نداشته و حتی سبب تخفیف این نوع مسؤولیت نمی شود .
بنابراین زنان همانند مردان در قبال اعمالی که دارای خصیصه کیفری است ، مسؤول و قابل مجازات شناخته می شوند . این رویکرد در حالی است که اغلب فرهنگ ها در مورد برخی از خصوصیات زنان اتفاق نظر وجود دارد . گفته می شود این نوع خصوصیات ناشی از عوامل جسمانی و یا به نظر برخی و بیشتر معلول تعلیم و تربیت فرهنگ هاست ، به طوری که « زن » تحت شرایط و مقتضیات خاص و انتظارات فرهنگی ، عادتاً واکنش احساسی متناسب با آن اوضاع و احوال و یا انتظارات از خود بروز می دهد و به هر حال پرداختن به این موضوع در حوصله این نوشتار و تخصص نگارنده نیست و اشاره به این موضوع در این مقال و در رابطه با عدم تأثیر جنسیت در مسؤولیت کیفری است ، در حالی که پذیرش تأثیر هیجانات آنی در باب مسؤولیت کیفری جرم و نوع آن به ویژه در جرائم قتل و صدمات بدنی عمدی در برخی از سیستم های جزائی – مانند فرانسه و انگلیس – سبب تفکیک قتل آنی از قتل با سبق تصمیم و اعمال مسؤولیت های کیفری و مجازات های متفاوت گردیده است که تفصیل این موضوع نیز نوشتار جداگانه ای را می طلبد . همانطوری که بنا به شرایط و عوامل مؤثر اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی در هر جامعه ، موقعیت های « زن و مرد » متفاوت می باشد ، نوع و آمار جرائم هر یک از آنها نیز مختلف است و این اختلاف فاحش در میزان جرائم ارتکابی آنان به وضوح دیده می شود ، زیرا آمار جرائم زنان درصد بسیار کمتری نسبت به آمار جرائم مردان تشکیل می دهد .
به نظر می رسد رقم کمتر جرائم زنان سوای جنسیت ، ناشی از مداخله کمتر آنان در عرصه های مختلف زندگی اجتماعی ، اقتصادی و تجاری است و در عوض ، در نهاد خانواده و تربیت فرزندان و به طور کلی در چرخه امور داخلی خانه و خانواده ، تکالیف و مسؤولیت و بلکه مشتقات بیشتری به زنان تحمیل می شود و اما در این نوشتار کوتاه ، نگارنده درصدد است به نکاتی از شرایط و موقعیت های قانونی متفاوت زنان نسبت به مردان در اوضاع و احوالی که مرتکب جرم می شوند ، اشاره نماید تا مشخص شود جدا از آسیب دیدگی زنان در شرایطی که « بزه دیده » جرمی هستند در برخی موارد از « بزهکاری » نیز آنها در موقعیت های خاص وادار به ارتکاب جرم می شوند .
به رغم تأثیر جنسیت زن در اعمال مسؤولیت کیفری کامل در قوانین موضوعه کشور ما ، در برخی ممالک این نوع مسؤولیت تحت شرایط خاص و یا در مورد جرائمی معین نسبت به زنان مرتکب جرم به مسؤولیت مخففه ( diminished responsibility ) تبدیل یافته و موجب تغییر عنوان مجرمانه ( ماهیت جرم ) و مجازات تقلیل یافته می گردد ، در حالی که مقررات کیفری فعلی کشور ما ، اساساً مسؤولیت مخففه پیش بینی نشده و مسؤولیت کیفری بر دو مبنا یعنی « مسؤولیت » استوار می باشد . بنابراین در احراز عوامل رافع مسؤولیت کیفری مانند جنون در زمان ارتکاب جرم و یا اکراه و اجباری که عادتاً قابل تحمل نبوده و موجب اختلال در اراده مرتکب شده و او را وادار به ارتکاب جرم نماید ، قانوناً امکان پذیرش حالات بینابین و نسبی وجود ندارد . به سخن دیگر ، قاضی رسیدگی کننده نمی تواند با احراز اکراه یا اجبار ، منجر به اختلال نسبی اراده مرتکب جرم ، مسؤولیت کیفری او را براساس مسؤولیت مخففه تشخیص و بر مبنای مقررات قانونی ، مجازات وی را تقلیل دهد ، در مورد ابتلاء به جنون در حال ارتکاب نیز با وجود اینکه در ماده 51 قانون مجازات اسلامی تصریح شده جنون به هر درجه که باشد ( هرچند جنون نسبی ) رافع مسؤولیت کیفری است ، اما از آنجایی که جنون در قانون تعریف نشده و درجات آن مشخص نگردیده است ، رویه قضایی براساس احراز جنون تام و عدم مسؤولیت کیفری کامل استوار است و در مواردی که مرتکب جرم در زمان ارتکاب عمل مجرمانه جنون نسبی مبتلاست ، اگرچه با صراحت ماده 51 قانون مرقوم می بایستی مجرم مبری از مسؤولیت کیفری شناخته شود ، اما اغلب مرتکب دارای مسؤولیت کیفری کامل شناخته می شود ، به هر حال پذیرش مسؤولیت مخففه از نوع آنچه در بالا بیان شده ، جایگاه قانونی ندارد .
لازم به ذکر است در قانون مجازات عمومی سابق مطابق بند ب ماده 36 آن قانون ابتلا به اختلال نسبی شعور – قوه تمیز و اراده در زمان ارتکاب جرم – از موجبات تخفیف یا تبدیل مجازات مرتکب جرم به شمار می آمد ، در حالی که در مقررات موضوعه فعلی در رسیدگی به جرم ، چنین مقرراتی حتی در جرائم تعزیری پیش بینی نشده است و مقررات ماده 54 قانون مجازات اسلامی درباره تأثیر اکراه و اجبار در جرائم تعزیری و مجازات های بازدارنده ناظر به موردی است که اکراه و یا اجبار عادتاً قابل تحمل نباشد و تنها احراز این حالت که سبب زوال مسؤولیت کیفری مرتکب ( مکره و مجبور ) می گردد از این رو در صورتی که تأثیر اکراه و اجبار در ارتکاب جرم نسبی باشد ، نمی توان قائل به پذیرش مسولیت مخففه و تقلیل مجازات مرتکب شد واستناد به کیفیات مخففه ماده 22 قانون مجازات اسلامی نیز فرع بر اصل پذیرش و مسؤولیت کیفری کامل مرتکب جرم است ، اما هدف از اشاره به این مباحث جزایی این است که زنان در زمان ارتکاب برخی جرائم ممکن است تحت شرایط خاص در موقعیت هایی قرار گیرند که این شرایط و وضعیت موجب اختلال نسبی در اراده آنان در حال ارتکاب جرم گردد ، به عنوان مثال حضور شوهر در صحنه جرم و یا مداخله غیر مستقیم وی ممکن است سبب انگیزش زن به ارتکاب جرم و در واقع تمکین او از نوعی اکراه معنوی برای ارتکاب جرم باشد .
این نوع اکراه هر چند در حد اکراه « غیرقابل تحمل » نیست ولی نمی توان اثر انگیزشی آن را در ارتکاب جرم توسط زن نادیده گرفت . در برخی از نظام های کیفری مانند انگلستان ، مقرراتی پیش بینی شده که براساس آن اثبات اینکه زنی جرمی را در حضور شوهر خود و تحت اکراه وی ( و نه الزاماً اکراه غیرقابل تحمل ) مرتکب شده است ، می تواند دلیلی برای نفی مسؤولیت کیفری مرتکب باشد و این نوع اکراه ، در واقع اخلاقی و معنوی است و تنها در اتهام قتل عمد و خیانت به کشور پذیرفته نشده است .
در کشور ما ، با وجود تحولات فرهنگی و اجتماعی سالهای اخیر ، فرهنگ غالب حتی در طبقات اجتماعی متوسط اکثراً مبتنی بر تمکین زن از وضعیت های ناهنجاری است که شوهر در آن قرار گرفته و یا خود شوهر باعث و بانی آن گردیده است ، مانند اینکه زنی ناچاراً برای شوهر معتاد خود مواد مخدر تهیه کند و یا به رغم علم اینکه شوهرش اموالی را سرقت نموده و یا به طرق نامشروع به دست آورده است ، ناگزیر از قبول این اموال یا فروش آنها به غیر باشد . این نوع اکراه معنوی در پدیده مجرمانه ای چون قتل نیز به صورت مساعدت زن برای فرار شوهر از مجازات دیده می شود ، همان طوری که در مورد قدیمی ترین زن زندانی ایران که متهم به قتل بود و بعد از تحمل 13 سال حبس اخیراً آزاد شد ، این موضوع صدق می کند ، زیرا فاطمه در واقع تحت اکراه معنوی شوهرش مجبور شده بود ارتکاب قتلی را به عهده بگیرد ، اما با کشف چگونگی قضیه و بی گناهی وی در قتل ، آزاد گردید . ( ر. ک به تحلیلی از نگارنده : آزادی زن زندانی بعد از 13 سال حبس – روزنامه آفتاب یزد ، 18 بهمن 84 ) مستقل از موارد مطرح ، می توان اذعان کرد در برخی شرایط و به ویژه در طبقات اجتماعی فقیر و محروم ، زنان به تشویق شوهر و یا تحت اکراه یا اجباراو رأساً به ارتکاب رفتارهای ضد اجتماعی تن داده اند .
همان طوری که در قضیه 340 دختر ربایی در 23 استان و سرقت طلاجات دختر بچه ها ، آناهیتا اظهار می نماید ، در ارتکاب جرایم و یا تکرار آنها مجبور به تمکین از شوهر خود ( عامل اصلی دختر ربایی و تعرض به تعدادی از زنان ) و یا مساعدت به وی بوده است . ( ر. ک به روزنامه اعتماد ملی ، 6/11/84 ص 14 ) و کلام آخر اینکه در آسیب شناسی علل بزهکاری توسط زنان شوهر دار نیز تنها به مباشرت او در همسرآزاری و برخی موارد زن کشی خلاصه نمی شود ، بلکه در زمینه ارتکاب بزهکاری توسط زنان شوهر دار نیز این نقش ( اعم از مستقیم یا غیر مستقیم ) قابل ملاحظه است و زنان در برخی جرائم ارتکابی تحت اکراه معنوی شوهر که موجب اختلال نسبی در اراده آنان در زمان ارتکاب جرم می شود ، قرار می گیرند و ضروری می نماید قانونگذار در اصلاحات جزایی در رابطه با پذیرش مسؤولیت مخففه در اینگونه حالت ها و موارد مشابه در برخی جرائم مقرراتی وضع نماید .
پی نوشت :
نویسنده : شاپور اسماعیلیان – وکیل پایه یک دادگستری
خشونت قانونی و خشونت غیرقانونی تصویب قانون حقوق مالکیت معنوی همچنان در هالهای از ابهام
پست های مرتبط
![سوالات مرحله دوم (تشریحی) آزمون وکالت سال 1390 سوالات-مرحله-دوم-(تشریحی)-آزمون-وکالت-سال-1390](/userfiles/Images/NewsPic/72-آزمون-وکالت-88-قطعا-در-آبان-ماه-برگزار-میشود.webp)
سوالات مرحله دوم (تشریحی) آزمون وکالت سال 1390
سوالات مرحله دوم (تشریحی) آزمون وکالت سال 1390 [...]
![کاملترین و دقیق ترین منابع آزمون وکالت کاملترین-و-دقیق-ترین-منابع-آزمون-وکالت](/userfiles/Images/NewsPic/6536-کاملترین-و-دقیق-ترین-منابع-آزمون-وکالت.webp)
کاملترین و دقیق ترین منابع آزمون وکالت
کاملترین و دقیق ترین منابع آزمون وکالت [...]
![مقایسه ظرفیت کانون های وکلای دادگستری در سال های 89 و 90 و 91 مقایسه-ظرفیت-کانون-های-وکلای-دادگستری-در-سال-های-89-و-90-و-91](/userfiles/Images/NewsPic/4715-پیشنهاد-ادغام-کانون-وکلا-و-مرکز-مشاوران-حقوقی-قوه-قضائیه-در-کمیسیون-قضائی-مطرح-شد.webp)
مقایسه ظرفیت کانون های وکلای دادگستری در سال های 89 و 90 و 91
تغییرات آماری پذیرش کارآموزان وکالت در کانون های وکلای دادگستری کشور [...]
![قانون مجازات اسلامی کنونی مبنای طرح سوال در آزمون وکالت سال 91 است قانون-مجازات-اسلامی-کنونی-مبنای-طرح-سوال-در-آزمون-وکالت-سال-91-است](/userfiles/Images/NewsPic/455-بررسی-قانون-مجازات-اسلامی-در-دستور-کار-شوراست.webp)
قانون مجازات اسلامی کنونی مبنای طرح سوال در آزمون وکالت سال 91 است
قانون مجازات اسلامی کنونی مبنای طرح سوال در آزمون وکالت سال 91 است [...]
![تحلیل سوالات آزمون وکالت 90 تحلیل-سوالات-آزمون-وکالت-90](/userfiles/Images/NewsPic/9998-تحلیل-سوالات-آزمون-وکالت-90.webp)
تحلیل سوالات آزمون وکالت 90
تحلیل سوالات آزمون وکالت 90 [...]
![جوابیه اسکودا به ایرادات مطرح شده در خصوص سوالات آزمون وکالت سال 91 جوابیه-اسکودا-به-ایرادات-مطرح-شده-در-خصوص-سوالات-آزمون-وکالت-سال-91](/userfiles/Images/NewsPic/8337-قاضی-تحت-هیچ-شرایطی-نباید-به-ارباب-رجوع-توهین-کند.webp)
جوابیه اسکودا به ایرادات مطرح شده در خصوص سوالات آزمون وکالت سال 91
جوابیه اسکودا به ایرادات مطرح شده در خصوص سوالات آزمون وکالت سال 91 [...]
![اعلام نتایج آزمون ورودی کارآموزی وکالت سال 1391 اعلام-نتایج-آزمون-ورودی-کارآموزی-وکالت-سال-1391](/userfiles/Images/NewsPic/10754-علی-مندنی-پور-خبر-داد-اعلام-نتایج-آزمون-وکالت-سال-91-در-سوم-دی-ماه.webp)
اعلام نتایج آزمون ورودی کارآموزی وکالت سال 1391
اعلام نتایج آزمون ورودی کارآموزی وکالت سال 1391 [...]
![اطلاعیه در خصوص نحوه اعتراض به نتایج آزمون ورودی سال 1391 کانون وکلای دادگستری مرکز اطلاعیه-در-خصوص-نحوه-اعتراض-به-نتایج-آزمون-ورودی-سال-1391-کانون-وکلای-دادگستری-مرکز](/userfiles/Images/NewsPic/7503-پاسخ-به-پرسشهای-متقاضیان-آزمون-ورودی-کانونهای-وکلای-دادگستری-در-گفتگو-با-دکتر-علی-مندنی-پور.webp)
اطلاعیه در خصوص نحوه اعتراض به نتایج آزمون ورودی سال 1391 کانون وکلای دادگستری مرکز
اطلاعیه در خصوص نحوه اعتراض به نتایج آزمون ورودی سال 1391 کانون وکلای دادگستری مرکز [...]