آئین استرداد مجرمین بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورهای جهان
حبیب ا… شیرخانلو
وکیل پایه یک دادگستری
استرداد مجرمین و نحوة اجرای آن
توسعه روزافزون وسایل حمل و نقل اعم از زمینی - هوایی، وجود انواع مختلف ارتباطات بسیاری از موانع گذشته را که در ارتباطات و مسافرتها بین کشورها وجود داشته ازمیان برداشته است تجارت - مطالعات و تحقیقات علمی - فعالیتهای اقتصادی - اجتماعی - فرهنگی - توریسم و سایر مسایل و مشترکات بین المللی جوامع بشری را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک ساخته و این نزدیکی با محاسن بسیار زیادی که دربردارد مشکلاتی را نیز بهوجود آورده است . این سرعت در حمل ونقل و امکانات فراوان مسافرتی و گشودهشدن مرزهای کشورها مورد استفاده عده قلیلی از افراد تبهکار در جوامع بشری قرار گرفته که مرتکب جرایم مهم از قبیل: قتل - سرقت مسلحانه - آدم ربائی و … شده و قبل از اینکه درمحل ارتکاب جرم دستگیر شوند با وسایل و امکانات فراهم امروزی از محل وقوع جرم گریخته و ظرف چند ساعت هزاران کیلومتر از محل حادثه دور میشوند تا کسی نتواند به آنها دسترسی پیداکند و از آنجا که زیان دیدگان از جرم ازپای ننشسته وتا دستگیری مرتکب عمل مجرمانه آلام آنان تسکین نمییابد لذا عدالت و تعاون قضائی ایجاب میکند که متهمین و مجرمین فراری در سایر کشورها احساس آسایش و امنیت ننمایند و از آنجائی که یکی از اهداف مجازات، بازدارندگی و احساس عدم امکان فرار از مجازات میباشد، چنانچه همکاری بین المللی وجود نداشته باشد و بزهکاران بتوانند پس از ارتکاب جرم آزادانه در کشور دیگری زندگی نموده و مصون از تعقیب باشند عدالت دستخوش هرج و مرج خواهدشد لذا با احساس چنین ضرورت و نیازی است که مسألة استرداد مجرمین مطرح میشود. هریک از کشورها مقرراتی را در رابطه با استرداد مجرمین و صلاحیت رسیدگی به جرایم مجرمینی که در سرزمین آنها یافت میشوند تصویب و اصل استرداد مجرمین را با رعایت اصول و ضوابط و اصل حاکمیت ملی خود میپذیرند، بنابراین استرداد مجرمین نتیجه تعاون قضائی و همکاریهای بین المللی در مبارزه با بزهکاری است. درزمانی این همکاری و مبارزه سودمند خواهدبود که کشورها واقعاً همکاری و معاضدت در امر استرداد مجرمین از خود نشان داده و مسترد نمودن مجرمین مورد درخواست را بدون عذر و دلایل غیرموجه و مطرح کردن مسایل سیاسی مابین عمل نمایند. امروزه استرداد مجرمین یکی از مباحث مهم حقوق بین الملل عمومی به شمار میرود، دراین مقاله سعی در روشن نمودن موضوع استرداد و نحوة اجرای آن و مشکلاتی که در راه استرداد بخصوص دررابطه با کشورمان وجوددارد شده است.
1ـ زمینة ایجاد استرداد
عدالت قضائی ایجاب میکند که مجرم و بزهکار در محلی که مرتکب جرم شده مورد محاکمه و مجازات قرارگیرد.
سزاربکاریا در رسالة جرایم و مجازاتها عقیده دارد: «… جرم باید در جائی کیفر داده شود که در آنجا روی داده است علت آن است که فقط در آنجا و نه درجای دیگر افراد ناگزیرند که با کیفر آثار شومی را ترمیم کنند که جرم به وجود آورده …».
غرض از استرداد از نظر حقوقی فراهم آوردن وسایل تحویل مجرم فراری به دولتی است که بهتر از هردولت دیگر صلاحیت رسیدگی به جرم او را دارد. استرداد ضامن اجرای ضروری قواعد صلاحیت بین المللی است. تحول استرداد که هنوز هم به مرحله تکامل نرسیده است و سایه هائی از آن دیده میشود فعلاً مرحلة نخستین خود را هم نگذرانیده است. استرداد یک ضرورت حقوقی برای اجرای عدالت است همچنان که مجازات مجرم بخشی از اجرای عدالت است، مستردنمودن مجرم، فراهم آوردن این بخش از اجرای مجازات به حساب میآید. درگذشته این امر شیوهای بود خاص متهمان سیاسی و وسیله ای بود برای ارضای منافع دولتها و فرونشاندن آتش خشم و انتقام سلاطین.
استرداد که در آغاز عملی ناشی از اراده دولت بود به تدریج که جامعه بین المللی به یکدیگر نزدیک میشود بر جنبة قضائی و حقوقی ماهیت آن افزوده میشود ولی در وضعیت شکلی آن آثار سیاسی هم مشاهده میشود. به هرحال اینک استرداد جنبه مختلط دارد و دارای جنبة قضایی - اداری و سیاسی است. ولی در اکثر موارد استرداد بخصوص دررابطه با دولت جمهوری اسلامی ایران بیشتر روابط سیاسی ملحوظ نظر است تا اصول قضایی.
اغلب اوقات درعمل دولتها در ابتدا مصالح سیاسی و ملی را درنظرگرفته سپس اقدام به استرداد مینمایند.
قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران در رابطة با استرداد مجرمین
اولین قراردادی که دولت ایران در زمینة استرداد منعقد نموده قرارداد منعقده با دولت افغانستان در سال 1307 بود که به علت انقضای مدت از اعتبار افتاده است. سایر عهدنامه های دوجانبه استرداد بین کشور ما و سایر کشورها عبارتست از :
عهدنامه با عراق (موافقتنامه موقت درباره استرداد مجرمین مصوب 1301 (6 دسامبر 1922).
عهدنامة استرداد مقصرین و تعاون قضائی در امور جزائی بین ایران و ترکیه مصوب 15/3/1316.
قرارداد استرداد مجرمین با فرانسه مورخ 1325 (ژوئن 1962). = قانون قرارداد استرداد مجرمین بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت فرانسه =
قرارداد استرداد با پاکستان مصوب 1338 (14 مارس 1937). = قانون راجع به عهدنامه استرداد مجرمین بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پاکستان =
مذاکراتی مقدماتی با کشورهای ایتالیا - کویت - آلمان - رومانی و چند کشور دیگر وجودداشته که منجر به عقد قراردادی نگردیده است در سال 1352 موافقتنامه همکاری بین ایران و شوروی برای جلوگیری از هواپیماربائی امضا شد. = قانون موافقتنامه همکاری برای جلوگیری از ربودن ناوهای هوایی کشوری بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی = از قراردادهای فوق به متن قرارداد 1316 با کشور ترکیه اشاره و بررسی مختصری در مورد آن به عمل میآید :
درسال 1316 ده فقره قرارداد و عهدنامه و موافقتنامه بین ایران و کشور ترکیه منعقد گردید. (5 فقره قرارداد دو عهدنامه و 3 فقره موافقتنامه ).
دراین عهدنامه ترتیب درخواست استرداد، موارد پذیرش استرداد، موارد درخواست و عدم پذیرش جرایم قابل درخواست - تشریفات مربوطه - مخارج استرداد (هزینه) چگونگی تعاون قضائی و محدوده موارد تعاون قضائی و مدت عهدنامه و نحوه فسخ آن پیش بینی گردیده است.
یادآوری میشود این قرارداد از سوی دولت ایران و ترکیه فسخ نشده و اعتبار حقوقی آن کماکان باقیست ولی درعمل به طوری که اشاره خواهدشد حداقل از سوی دولت ترکیه به معاذیر مختلف اجرا نشده است و فعلاً مجرمی مسترد نمیگردد.
3 - قانون راجع به استرداد مجرمین مصوب چهارم اردیبهشت 1339
درسال 1339 کشورما هم قانون استرداد وضع نمود. با بررسی تطبیقی که در قوانین چند کشور به عمل آمد تقریباً در متن اکثر قوانین از یک الگوی مشابه تبعیت گردیده و اکثر موارد مشابه میباشد. علت این امر بین المللی بودن موضوع قانون یعنی استرداد است دلیل بعدی توجه به معاهدات و اصول حاکم بر استرداد در سطح بین المللی میباشد و استنباط میشود که تدوینکنندگان قوانین استرداد در کشورها در تنظیم موارد و متون به اصول مذکور توجه داشته اند. این قانون در 26 ماده و یک تبصره به تصویب رسیده و درفصل اول شرایط استرداد و در فصل دوم ترتیب استرداد تعیین گردیده و در ماده 1 قانون مذکور پیش بینی شده است «درمواردی که بین دولت ایران و دول خارجه قرارداد استرداد منعقد شده استرداد طبق شرایط مذکور در قرارداد به عمل خواهدآمد و چنانچه قراردادی منعقد شده و یا اگر منعقد گردیده حاوی تمام نکات لازم نباشد استرداد طبق مقررات این قانون به شرط معامله متقابل به عمل خواهدآمد».
این ماده هم وضع معاهدات دوجانبه را مشخص نموده و هماینکه چنانچه نقصی در قرارداد وجودداشته باشد و یا موردی درآن پیش بینی نشده باشد برابر مفاد این قانون عمل میشود. باتوجه به این ماده و سایر مواد قانون، این نتیجه به دست میآید که منشأ و منبع حقوق استرداد در کشور ما قراردادهای دوجانبه است. ضمناً متذکر میگردد چنانچه با کشوری قرارداد دوجانبه استرداد منعقد نشده باشد برابر ماده 1 مذکور میتوان به شرط اقدام و عمل متقابل کشور طرف درخواست کننده، برابر متن این قانون نسبت به درخواستهای واصله از کشورها درمورد مسترد نمودن مجرمین فراری آنها اقدام کرد از نکات بارز این قانون همین نکته است که خلاء قراردادها را پرنموده و با توجه به همین امر است که با توجه به سوابق مشخص شده در چند مورد به موجب همین قانون و با تعهد به عمل متقابل تاکنون چند عمل استرداد انجام گردیده است.
4 - معاهدات مرزی
علاوه بر قانون استرداد مجرمین و سایر معاهدات و مقرراتی که وجوددارد درسال 1313 قانونی به تصویب رسیده که مشتمل بر 3 ماده است به موجب این قانون مأمورین مرزی مملکت مجاز میباشند که به صرف فرار مرتکب جنحه یا جنایت به خاک ایران با تقاضای مأمورین سرحدی کشور مجاور او را به کشور متبوعش مسترد دارند ماده 1 مقرر میدارد:
«مأمورین سرحدی درحدود نظامنامه مصوب هیأت دولت مجاز هستند در مواردی که شخص یا اشخاص در منطقه سرحدی مملکت مجاور ایران مرتکب جنحه و جنایتی شده به خاک ایران فرار نمایند برطبق تقاضای مأمور سرحدی مملکت مجاور به شرط معامله متقابله و درصورت وجود دلائل و قواعدی که اتهام آنها را به ارتکاب جنحه و یا جنایت تأیید کند آنها را توقیف احتیاطی نمایند تا تقاضای استرداد آنها مطابق مقررات معمول به عمل آید …»
ماده دوم این قانون درمورد اختیارات مأمورین سرحدی درحدود نظامنامه در رسیدگی به دعاوی اختلافات بین اتباع ایران و اتباع کشور همسایه است و ماده سوم درمورد تعیین منطقه سرحدی است که در هرحال نباید از عمق 75 کیلومتر تجاوزنماید.
5 - شرایط استرداد
فصل اول قانون راجع به استرداد مجرمین مصوب 1339 به شرایط استرداد پرداخته است.
دراین فصل شرایط استرداد در قوانین کشور ایران در یازده ماده مورد بحث قرارگرفته است .
5 - 1 - دولی که حق تقاضای استرداد دارند.
5 - 2 - جرم ارتکابی در قلمرو دولت تقاضا کننده به وسیله اتباع آن دولت یا اتباع دولت دیگر واقع شدهباشد.
5 - 3 - جرم ارتکابی درخارج از قلمرو دولت تقاضاکننده به وسیله شخصی غیراز اتباع آن دولت واقع شده باشد، مشروط براینکه جرم ارتکابی مضر به مصالح عمومی کشور تقاضاکننده باشد.
5 - 4 - جرم ارتکابی در قلمرو دولت تقاضاکننده واقع نشده ولی بر اتباع آن دولت واقع شدهباشد.
1ـ مواردی که چند دولت حق تقاضای استرداد دارند
درعمل ممکن است چند دولت استرداد مجرمی را تقاضا کنند مانند گروه ابونضال که آمریکا - انگلیس و … تقاضای استرداد نموده اند. دراین حالت یا درخواست ها در رابطه با جرم واحدی است که چند کشور در رابطه با آن مطرح میکنند یا برای جرایم متعدد است. در حالت اول دولتی که جرم درآن واقع شده و دولتی که از جرم مذکور زیان دیده اند و در ردیف اول قرارمیگیرند. درصورتی که جرایم متعدد باشد دولت مورد تقاضا معمولاً به دولتی که از عمل شخص مورد تقاضا زیان بیشتری دیده است تحویل میدهد که رسمی بین المللی شده است. دراین مورد ماده 9 ق 1339 مقررمیدارد:
«هرگاه چند دولت تقاضای رد جرمی را به علت ارتکاب عمل واحدی بنمایند مجرم مورد تقاضا به دولتی تسلیم میشود که جرم درقلمرو آن دولت یا علیه مصالح عمومی آن کشور ارتکاب یافته است».
و ماده 10 درمورد جرایم متعدد و درخواست استرداد از سوی چندکشور حق تقدم را درنظرگرفته و حق تقدم هم باتوجه به اهمیت جرم محل وقوع و تاریخ درخواست تعیین میشود.
موارد مربوط به جرایم ارتکابی
اصولاًموضوع استرداد مربوط به شخصی است که متهم به ارتکاب جرم است یا دررابطه با ارتکاب جرمی محکومیت یافته است. درقوانین استرداد نوع جرم ارتکابی که درصورت وقوع آن استرداد قابل طرح است ازنظر شدت و ضعف و ازنظر کیفی مشخص شده است. مادة 4 ق استرداد 1339 مقرر میدارد: درخواست رد یا قبول استرداد با رعایت مقررات مذکور در مادتین 2و 3 فقط درمورد جرایم زیر ممکن است:
2ـ درمورد هر عملی که طبق مقررات دولت تقاضاکننده مستلزم مجازات جنائی باشد.
3ـ درمورد هر عملی که طبق قوانین دولت تقاضاکننده مستلزم مجازات جنحه باشد مشروط براینکه حداکثر مجازات مقرر در قانون کمتر از یک سال حبس نباشد. درمورد کسانی که محکومیت یافتهاند استرداد در صورتی ممکن است که مدت محکومیت بیش از دو ماه حبس باشد.
درموارد مذکور دراین ماده استرداد وقتی مورد قبول دولت ایران واقع میشود که عمل ارتکابی طبق قوانین ایران نیز مستلزم مجازاتهای جنائی یا جنحهای باشد.
در موارد 5 - 6 و 7 کیفیت ارتکاب جرم از سوی شخص مورد درخواست به صورت تعدد، تکرار و همچنین شروع به جرم پیش بینی و امکان استرداد مطرح شده است .
این موضوع یعنی کیفیت جرم ارتکابی در ماده 2 قانون استرداد در فرانسه به شکل فوق پیش بینی شده است به استثنای حبس جنحهای که به جای یک سال دوسال ذکر گردیده است. موضوع قابل بحث در بخش اول مربوط میشود به جرایم سنگینی که مجازات آنها زندان نیست البته دربرخی موارد در درخواست ذکر میشود، جرم ارتکابی از درجه جنائی است دراینجا قاضی کشور درخواست کننده معمولاً متن قانون مربوطه را برای قاضی کشور درخواست شونده ارسال میدارد ولی در برخی موارد جرم جنحهای است و مجازات آن زندان نیست. قاضی در این موارد به قانون داخلی مراجعه میکند. نکته دیگر عدم وجود مجازات زندان در جرایم سنگین (همطراز باجنایات) (حذف طبقه بندی جرایم به جنائی و جنحه ای ) در قوانین ایران است، این امر عذری برای مقامات قضائی کشورهای مورد درخواست است که در قسمت های بعد مورد اشاره قرارخواهدگرفت.
1ـ جرایم غیرقابل استرداد : (ماده 8 ق. استرداد مجرمین)
7 - 1 - جرایم و محکومیتهای کماهمیت.
7 - 2 - جرایم سیاسی.
7 - 3 - هرگاه جرم ارتکابی در داخل قلمرو دولت ایران انجام یا اگر درخارج واقع شده مرتکب در ایران مورد تعقیب واقع شده یا محکومیت یافتهباشد.
7 - 4 - جرایم نظامی.
7 - 5 - هرگاه طبق قانون ایران یا قانون دولت تقاضاکننده مشمول مرورزمان شده و یا به جهتی از جهات قانونی قابل تعقیب یا مجازات نباشد.
7 - 6 - هرگاه جرم ارتکابی به وسیلة تبعه ایران انجام شده باشد (عدم تسلیم تبعه).
موضوعات فوق فقط گاهی ازنظر تشخیص، ایجاد اشکال مینماید. تشخیص اینکه جرم سیاسی است یا عمومی امری دشوار است و اینکه ملاک تشخیص چیست و کدام دولت و یا درصورت اختلاف چه مرجعی صلاحیت و یا توانائی اظهارنظر دارد، مورد سؤال قرارمیگیرد. مؤسسه حقوق بین الملل در سال 1982 جرم سیاسی را چنین تعریف کرده است : «… اعمالی که در جریان جنگ یاشورش داخلی از طرف این یا آن دسته درحال جنگ و به نفع هدف یکی از این دو صورت میگیرد نمیتواند از موارد استرداد باشد …» اگر از شرایط زمان و مکان برآید که دولت متقاضی با این تقاضای استرداد هدفی سیاسی را دنبال کرده است استرداد پذیرفته نمیشود.
درموارد 6گانه مذکور وجود اشکالاتی متصور است و تحت تأثیر روابط حاکم بر کشورها ماده 8 به طور کامل اجرا نمیشود. برای مثال در سال 1351 خلبان روسی با هواپیمای خود به ایران پناهنده شده معذالک دولت ایران با وجود مخالفت مجامع بین المللی در یک معامله سیاسی پنهانی برخلاف بند 4 ماده 8 خلبان و هواپیما را تسلیم دولت اتحادجماهیرشوروی نمود و در عوض دولت شوروی یکی از افسران مخالف رژیم را که مدتهاپیش از آن به آن کشور پناهنده شده بود تحویل دولت ایران داد.
9 - وضعیت شخص مورد درخواست
دراسترداد هدف تحویل گرفتن فردی است از کشوری دیگر، بنابراین موضوع استرداد به وجود شخصی بستگی دارد که مورد تقاضاست. این شخص باید اولاً ملیت کشور درخواست کننده را داشته باشد ثانیاً موضوع مهم در رابطه با فرد مورد درخواست ارتکاب جرم سنگینی است که به اتهام آن تحت تعقیب قرارگرفته و یا اینکه در رابطه با آن محکومیت یافته باشد. بنابراین چنانچه شخص مورد تقاضا ایرانی باشد یا اینکه جرم کماهمیتی مرتکب شدهباشد استرداد او مورد موافقت قرارنمیگیرد.
درمورد شخص مورد درخواست نکته مهمی وجوددارد و آن حقوق وی است. آیا حقوق فرد مورد درخواست در مراحل و تشریفات استرداد مورد توجه قرارمیگیرد؟ آیا به ادعاها و حرفهای وی گوش فرادادهمیشود؟ آیا… یا این که در استرداد تنها چیزی که درنظر قرارمیگیرد مسایل و روابط بین دوکشور است. در عمل نیز روابط دو کشور موردنظر است تا حق فرد، چگونه میتوان درمورد درخواست استرداد و دلایل و مدارک جرم و برگ جلب تحقیق به عمل آورد؟ آیا دلایل و مدارک ارسالی کشور درخواست کننده امین است و یا اینکه ممکن است فرد مورد درخواست را به انگیزة دیگری مطالبه میکند؟ به هرحال دراین بررسیها مقامات قضائی بخصوص دادستان عمومی کشور درخواست شونده باید مطمئن شود که دلایل و مدارک ارسالی واقعاً اصالت دارند و ادعای کشور درخواست کننده واقعی است. باید توجه داشت که میباید کلیه مجرمین اعم از مباشر اصلی و شرکا و معاونین آنان قابل استرداد باشند زیرا جرایم سنگین بخصوص جرایم سازمان یافته بدون همکاری و معاضدت افراد دیگر به دشواری امکان وقوع دارد. در جرایم مورد درخواست کشورما که مجرمین و مرتکبین آنها فراری هستند اغلب مواردی مانند کلاهبرداری و سرقت وجوددارد که درآنها شرکای جرم هم دیدهمیشود فرضاً در کلاهبرداری خانه دانش آموز مرتکبین عبارتند از پدر - فرزند و همسر که هرسه مورد درخواست استرداد قرارگرفته اند اصولاً این امر که مجرمین اطمینان از موقعیت خود در کشوری که پناهنده میشوند نداشته باشند تا حدود زیادی به برقراری نظم جهانی کمک مینماید. به طور کلی دریک جامعه کوچک یا دریک کشور و یا در سطح جهان هیچ فرد خطاکاری نباید مورد حمایت باشد و درقبال عمل مجرمانه نباید احساس حمایت کند و این امر به جلوگیری از پناهنده شدن مجرمین از کشوری به کشور دیگر مساعدت میکند.
10 - تشریفات و آیین استرداد
تقاضای استرداد باید از طریق سیاسی به عمل آید، بدین ترتیب که از طریق وزارت امورخارجه به وزارت دادگستری ارسال شود. چون تسلیم یک مقصر از یک کشور به کشوری دیگر با اعمال حاکمیت و روابط بین المللی دولت سروکار دارد، لذا دخالت وزارت امورخارجه ضروری است. فصل دوم قانون استرداد 1339 ترتیب استرداد را مشخص نموده است .
طبق مادة 12 :
«تقاضای استرداد باید از طریق سیاسی از دولت ایران به عمل آید …»
مابقی رویه های موجود و برابر ماده مذکور درخواست استرداد باید حاوی جریان اتهام و چگونگی ارتکاب جرم و همچنین آثار آن باشد به درخواست مذکور موارد زیر منضم میباشد :
حکم محکومیت یا قرار جلب به محاکمه و برگ جلب یا توقیف.
دلایل و مدارک جرم و کیفیات قضیه.
رونوشت کلیه موارد مورد استناد.
مشخصات کامل شخص مورد درخواست.
مستند قانونی مقامات قضائی کشور درخواست کننده.
برابر سایر مواد فصل دوم قانون استرداد تقاضانامه از طریق وزارت امورخارجه به وزارت دادگستری ارسال و درصورتی که وزارت دادگستری استرداد را منطبق با مقررات این قانون تشخیص دهد پرونده امر را به دادسرای محلی که شخص موردتقاضا درآن محل سکونت دارد و اگر محل سکونت فرد مشخص نباشد به دادسرای تهران ارجاع خواهدنمود، تا تحقیقات و جلب وی را عملی نماید. معمولاً بررسی ابتدائی درخواست استرداد و مدارک و دلایل ارسالی در ادارات کارشناسی وزارت دادگستری کشور درخواست شونده (درکشور ما در اداره حقوقی دادگستری) صورت میگیرد. مراتب از سوی دادستان با همکاری ارگانهای اجرائی و انتظامی تحت پیگیری قرارمیگیرد و درصورت بازداشت فرد موردنظر، دادستان ظرف 24ساعت از تاریخ بازداشت تحقیقات لازم را از شخص یا اشخاص مذکور به عمل آورده پس از تعیین هویت و اعلام علت بازداشت پرونده را برای رسیدگی به دادگاه ارسال مینماید.
جلسه دادگاه خارج از نوبت تشکیل و پس از استماع اظهارات دادستان و مدافعات شخص موردنظر رأی خود را مبنی برقبول یا عدم قبول استرداد صادر و مراتب را به دادستان و وزارت دادگستری اعلام میکند. درصورت رد تقاضا شخص مذکور فوراً آزاد میشود شخص بازداشت شده میتواند وکیل و مترجم داشته باشد و یا از دادگاه بخواهد که برای او وکیل یا مترجم انتخاب کند رأی قابل پژوهش است و رأی دادگاه بعدی قطعی است.
چنانچه رأی قطعی مبنی بر قبول استرداد باشد مراتب به وزارت خارجه اعلام تا به کشور درخواست کننده اعلام گردد چنانچه ظرف یک ماه از تاریخ اعلام نسبت به تحویل گرفتن شخص مذکور اقدام نشود فوراً آزاد و دیگر استرداد او به جهات قبلی پذیرفته نیست. درصورتیکه فرد مورد درخواست خود حاضر به تسلیم باشد بدون تشریفات فوق و تنها با ذکر مطلب در پرونده امر نسبت به استرداد اقدام خواهدشد. هزینه استرداد و عبور و اعزام فرد با دولت تقاضاکننده است.
11 - استرداد و پلیس بین المللی
الف - آشنائی با سازمان پلیس بین الملل :
سازمان پلیس جنائی بین المللی که به اختصار اینترپول نامیده میشود. مخفف کلمه : (I.C.P.O, International - Criminal Police - Organization) میباشد.
درسال 1923 (1302) از سوی رؤسای پلیس کشورهای اتریش، مصر، فرانسه، دانمارک، یونان، آلمان و مجارستان پایهگذاری شد و در ردیف آن ایجاد یک سیستم کنترل و مقابله بین المللی با جرایم و تأسیس مرکزی برای مبادله اطلاعات و اخبار بین پلیس کشورهای جهان درجهت هدف مذکور بود. اولین نامی که برای آن انتخاب شد (کمیسیون بین المللی پلیس جنایی) بود. این سازمان باتوجه به اصل حاکمیت ملتها تشکیل شده است برحسب ماده 3 اساسنامه اینترپول - اینترپول حق مداخله درامر سیاسی، مذهبی، نژادی و نظامی را ندارد و درحال حاضر 154 کشور درآن عضویت دارند.
این سازمان فعالیت گستردهای را در زمینه ایجاد ارتباط و تماس بین کشورها درمورد مسایل جزائی حقوقی و پلیسی به عهده دارد و درواقع اینترپول یا سازمان پلیس بین الملل تنها کانال رسمی ایجاد ارتباط و تماس بین کشورها در زمینه های مذکور میباشد. این سازمان با برگزاری جلسات مجمع عمومی سالیانه که هرسال دریک کشور عضو برگزارمیگردد آخرین مطالعات و بررسیهای انجام شده، امکانات موجود، همکاریهای مؤثر بین المللی و اشکالات احتمالی را مطرح و کلیه امور را مورد بررسی قرارمیدهد، دبیرخانه مرکزی اینترپول تا سال 1988 در شهر پاریس بود، اکنون این دبیرخانه به شهر لیون فرانسه انتقال یافته است. ضمن تماسهای مکرری که با کشورهای عضو دارد، زمینة ارتباط و همآهنگی بین کشورها را در جهات مختلف فراهم میسازد و هرچندگاه نیز سمیناری در رابطه با وظایف و امور جاری سازمان برگزار و مسایل و موضوعات را برای شرکت کنندگان آموزش میدهد. کشورما از بدو تأسیس دراین سازمان عضویت داشته (سال 1325) و در اولین اجلاس مجمع عمومی که در نیویورک تشکیل گردیده شرکت داشته است. وظیفه دفاتر اینترپول درکشورها به صورت خلاصه عبارتست از :
کمک به مبارزه علیه جرایم عمومی در سطح بین المللی، تبادل اطلاعات، انجام مطالعات و تحقیقات بین المللی درمورد مسایل جاری تبادل درخواستها، تعیین هویت و شروع عملیات پلیس. علاوه بر مجمع عمومی که تصمیمات مهم سازمان درآن اتخاذ میگردد سازمان دارای دوبخش جداگانه دبیرخانه و کمیته اجرائی است که اسکلت اداری و اصلی سازمان را تشکیل میدهد.
ب - پلیس بین الملل درمورد چند امر فعالیت وسیع و گستردهای دارد که اهم آنها عبارتند از :
1ـ مبارزه علیه موادمخدر بخصوص بررسیها و مطالعات علمی مورد نیاز دراین زمینه و ارایه آن به کشورهای عضو ازجمله عملایت مهم، شیوههای قاچاق، آمار کشفیات و نتیجه مطالعات درمورد داروهای مخدر و … پیام هفتگی موادمخدر که حاوی کشفیات موادمخدر و شبکه های قاچاق درسطح جهانی میباشد به (Weekly drug) معروف است.
2ـ تبادل اطلاعات مورد نیاز دررابطه با سرقت های بین المللی و یا سرقت اتومبیل بخصوص درکشورهای اروپائی که تماس بیشتری باهم دارند.
3ـ مساعدت و جست و جو برای یافتن گمشدگان بین المللی و اجساد مجهول الهویه مربوط به خارجی ها ازجمله توریستها که درسطح جهان فراوان وجوددارد.
4ـ جعل اسکناس و اسکناسهای تقلبی.
5ـ کلاهبرداریهای بین المللی.
6ـ جعل اوراق شناسائی و گذرنامه.
7ـ استرداد.
12 - استرداد
دوایر اینترپول و سازمان اینترپول بازوی اجرائی مقامات قضائی کشورها درامر استرداد میباشند.
درحال حاضر وظیفه مکاتبات اولیه برای جستجوی متهم یا مجرم فراری به عهدة این سازمان است به طورخلاصه تشریفات و اقداماتی که در ایران دوایر اینترپول برای مسألة استرداد انجام میدهند به شکل زیراست :
به محض دریافت اعلامیه مقام قضائی یا مقامات اجرائی کشور متضمن دستور مقام قضایی، دایره اینترپول بررسی مقدماتی خود در زمینه مدارک ارسالی را آغاز میکند. معمولاً اولین نامهای که در این زمینه واصل میشود کامل نیست. فرضاً فردی به دادسرا مراجعه میکند و ادعا میکند چک بیمحل از فردی در اختیار دارد و طرف در کشور فلان زندگی میکند و یا اینکه فردی از او کلاهبرداری کرده و به خارج گریخته است و … یا اینکه در پیگیری و تعقیب پرونده تحت پیگرد خود مراجعه و ضمن درخواستی اعلام میکند طرف وی در خارج از کشور در فلان کشور دیدهشده است . مقام قضائی پس از بررسی نامهای به اینترپول مینویسد و یا دراکثر موارد روی همان نامه و درخواست چگونگی را برای بررسی به اینترپول ارجاع میدهد. این یادداشتها و نامهها اغلب با الگو و قواره استاندارد مورد عمل سازمان مطابقت ندارد ودرصورت انعکاس آن به کشور معرفیشده مورد قبول قرارنمیگیرد زیرا برای جستجو و تعقیب نیاز به مشخصات و موارد کاملتری وجوددارد.
این امر باید مورد توجه مراجع و مقامات قضائی باشد که درهرمورد حتی شناسائی فرد موردنظر باید موارد و مشخصات زیر به صورت کامل اعلام شود تا کار از اولین مرحله به صورت کامل انجام شود.
13 - فرم مورد درخواست و ردیابی
نام و فامیل کامل - سال تولد - جنسیت - محل تولد - نام پدر و مادر - آدرس در ایران نام دیگری اگر دارد - یک قطعه عکس - نام کشور محل سکونت (درصورتی که مشخص است) - آدرس وی (اگرموجوداست) - دلایل و مدارک جرم - نام قاضی رسیدگی کننده - مشخصات مرجع قضایی - نتیجه مراحل تحقیق و جریان اتهام - شماره کلاسه پرونده - تاریخ و محل وقوع عمل مجرمانه و شکل انجام آن - آثار انگشت وی (اگر موجود است) مشخصات شاکی و زیاندیدگان از جرم - آدرس و محل اقامت آنان.
به هرحال پس از دریافت مدارک فوق چنانچه کشور مورد معرفی عضو اینترپول باشد (تا قبل از روی کارآمدن آقای گورباچف در سال 1985 در اتحادجماهیرشوروی اکثریت کشورهای بلوک شرق عضو اینترپول نبوده زیرا مسافرت اتباع آن کشورها به خارج ممنوع و ورود اتباع خارجی به کشورشان نیز سخت و تحت شرایط خاصی قرارداشت، از جمله اتحادجماهیرشوروی، بلغارستان … همگی بعدازسال 1986 به عضویت اینترپول پذیرفته شده اند و تعداد کشورهای عضو تا سال 1985 یکصدوچهلودو کشور بوده که اکنون به 154 کشور افزایش یافته است. فعلاً کشورهای معدودی از جمله: آلبانی، افغانستان و … عضو اینترپول نمیباشند.) بلافاصله از سوی اینترپول به وسیله تلکس موارد ممکن مخابره و بقیه دلایل و اسناد با پست سفارشی ارسال میشود. اگر کشوری از سوی مقام قضائی معرفی نشدهباشد و کشور محل فرار مجرم مشخص نباشد مراتب به کشورهای عضو و دبیرخانه مرکزی اعلام و درخواست ردیابی و شناسائی فرد موردنظر میشود. اگر موضوع تحت پیگیری و دستگیری فرد موردنظر مهم باشد از دبیرخانه درخواست میشود برای تعقیب وی بخشنامه صادر یا فرم قرمز (RedWanted) چاپ و تکثیر شود. کشور موردنظر یا هریک از کشورهائی که بخشنامه را دریافت کردهاند اگر با مراجعه به فایلها و سوابق خارجیهای مقیم کشور خود که اکثراً کامپیوتری است موفق به شناسائی و ردیابی فرد موردنظر نشوند قاطعانه و با اطمینان پاسخ میدهند درکشور ما شناختهنشد. اگر فرد موردنظر در کشوری که مستقیماً مورد مکاتبه قرارگرفته و یا بخشنامه را (رفورم وانتد) دریافت نموده است ردیابی و شناسائی شد بلافاصله با تلکس پاسخ میدهد فرد موردنظر در کشور ما شناختهشد. پس از چندینبار پیگیری و یا مکاتبه و دریافت مدارک و دلایل جرم از سوی کشور مذکور اعلام میشود فرد موردنظر در کشور ما تحت نظر قرارگرفت و درخواست میشود چگونگی از طریق دیپلماتیک و از کانال وزارت خارجه به کشور مذکور ارسال گردد تا چگونگی استرداد از سوی مراجع قضائی کشور مذکور مورد رسیدگی قرارگیرد. این گردش کار بهصورت خلاصه و فشرده بوده ولی درعمل درهریک از موارد مورد تعقیب دهها تلکس و نامه ردوبدل و چندین بار پیگیری میشود که درمبحث آخر به مواردی از آنها اشاره خواهدشد. دراین بخش یادآوری میشود که فعالیت و اثربخشی پلیس بین المللی در امر استرداد انکارناپذیر است بخصوص در ردیابی و شناسائی افراد مورد درخواست در کشورهای جهان، ولی آنچه باعث عدم موفقیت در نتیجهگیری از استرداد میشود مربوط به مسایل دیگری است که اصولاً به اینترپول ارتباطی ندارد که در مبحث موانع استرداد مورد اشاره قرارخواهدگرفت. دراینجا فرصت را غنیمت شمرده و مراتبی را که موجب طولانی شدن مکاتبات و اعلام درخواست از سوی اینترپول ایران به کشورهای دیگر میشود فهرستوار یادآوری مینماید:
عدم اطلاع از مقررات کامل استرداد
ارسال پرونده امر به اینترپول تهران از سوی مراجع قضائی - یعنی کل پرونده به اینترپول تهران ارسال میشود که نیازی بدان نیست و تنها مدارک و دلایل جرم آن هم رونوشت یا تصویر کافی است.
عدم هماهنگی در بدو امر با داداره حقوقی دادگستری که ابتدا درجریان امر باشد.
عدم هماهنگی از ابتدای کار با وزارت امور خارجه.
عدم وجود یک دستورالعمل جامع دراین زمینه و یا درصورت وجود، عدم اجرای آن و یا عدم اطلاع از آن.
دریافت یادداشت ناقص و با مشخصات غیرمشخص و یا بدون اشاره به جرم ارتکابی و بدون مدارک و دلایل موردنیاز.
14 - سفر افسران اینترپول و مأموران تحقیق به خارج از کشور جهت استرداد مجرمین
موضوع قابل توجه دیگری که دراین رابطه نیاز به یادآوری دارد سفر افسران اینترپول و مأموران تحقیق به خارج از کشور دررابطه با تحقیق درمورد پرونده و شخص موردنظر میباشد. این امر از مسایل جاری سازمان اینترپول به حساب میآید که تابع تشریفات خاصی است که دراینجا بهخاطر جلوگیری از تطویل مطلب خودداری میشود ولی اشاره میشود این امر در کشورهای جهان بسیار رایج و متداول است بهطوری که در سمینارهای آموزشی سالیهای قبل که اینجانب نیز شرکت داشتم بخشی از سمینار را به خود اختصاص داد. درخواست میشود مقامات و ارگانهای ذیربط در مواردی که نیاز به این اقدام وجوددارد و یا اینکه شاکی و خواهان پرونده حاضر به تقبل هزینه مربوطه میگردد دراین مورد هماهنگی ومساعدت و موافقت نمایند. دررابطه با اینترپول مسایل و موضوعات مفصلتری وجوددارد که از بیان آنها صرفنظر میگردد.
چند پرونده تحت پیگرد از سوی اینترپول ایران :
درحال حاضر متجاوز از صدمورد درخواست استرداد واصله از مراجع قضائی تحت پیگرد اینترپول تهران است که بیشترین تعداد مورد درخواست از کشورهای ترکیه، ابوظبی و پاکستان است. سایر کشورها عبارتند از اسپانیا، ایتالیا، سوئد، سوریه، آلمان، آمریکا، فرانسه، هند، بلغارستان، عربستان، اطریش، یوگسلاوی، بلژیک، هلند و نپال.
در جرایم افراد موردنظر همهگونه جرم دیدهمیشود. جرایم مهم آنان عبارتست از :
چک بلامحل ……………………………………… 24 نفر
زنا ……………………………………………… 1 نفر
کلاهبرداری ………………………………. 24 نفر
سرقت …………………………………………... 28 نفر
قتل عمد و غیرعمد ……………………………….. 13 نفر
جعل ……………………………………………. 12 نفر
فرار از خانه ……………………………………… 6 نفر
به عنوان نمونه به جرم ارتکابی فردی در اصفهان اشاره میشود، شخصی به نام سعید الف مرتکب قتل دو کودک در اصفهان شده و جنازه آنها را دفن نموده و به کشور نپال گریخته است که در کشور مذکور از سوی اینترپول ردیابی گردیده است . به نمونههائی از پروندههای استرداد اشاره بهعمل میآید.
پرونده محمد - ب - ق - به کلاسه 820 - 4 - 111
این شخص متهم است به چند فقره کلاهبرداری که به ترکیه گریخته است پرونده امر تحت کلاسه 64/575 در شعبه اول بازپرسی دادسرای عمومی تهران مطرح و تحت تعقیب قرارمیگیرد و به اینترپول تهران جهت بررسی و ردیابی متهم (که مشخص نبوده در کجا اقامت دارد) اعلام میشود. اینترپول تهران جریان را به کشورهای عضو اعلام میدارد و سرانجام اینترپول آنکارا طی تلکس شماره 4601/1275/51136 بازگشت به تلکس شماره 140/4/111 مورخ 7 ژوئیه 1986 اعلام میدارد طبق آخرین اطلاعات واصله از اداره پلیس استانبول به ما معلوم گردیده است که نامبرده در استانبول میباشد از جانب وزارت دادگستری خود درخواست میشود اطلاع دهید آیا مقامات قضائی شما ضمانت مینمایند که مجازات شلاق درمورد نامبرده اجرا نگردد زیرا قانون کیفری ما فاقد مجازات شلاق میباشد. به همین دلیل اطلاعات مورد درخواست به منظور اقدام جهت اقدامات استرداد در کشور ما بسیار بااهمیت میباشد تقاضا میشود به وسیله تلگرام پاسخ گویید زیرا این موضوع خیلی فوریت دارد.
مراتب به بازپرسی شعبه مذکور منعکس شده و از طریق بازپرسی مذکور جهت تعیین تکلیف به شورای عالی قضائی گزارش گردیده که تاکنون پاسخی واصل نگردیده است .
دراینجا ذکر نکتهای ضروری است و آن ایناست که در مورد متهمین و مجرمین مورددرخواست از کشورها گرچه اشکالتراشی و یا عدم استرداد وجوددارد لکن برخورد فعال اینترپول دو کشور موجب میشود اولاً شخص شناختهشده و ردیابی شود، دوم اینکه از کشور مورد نظر ممنوعالخروج و دراغلب موارد به سایر کشورها ممنوعالورود گردد (این امر درمورد کلاهبرداران شرکت خانه دانشآموز مصداق دارد و دونفر از متهمین که در ترکیه هستند ممنوعالخروج گردیدهاند) سوم اینکه به مجرد اعلام مورد بخصوص متهم به جرایم مالی، فرد مورد درخواست تحت نظارت قرارمیگیرد و وضعیت وی متزلزل میشود.
دربرخی موارد برای جلوگیری از کشدارشدن مطلب قبل از دریافت درخواست رسمی استرداد از طریق سیاسی، مقامات کشور مورد درخواست شخص تحت تعقیب را از کشورشان اخراج یا به وی تکلیف میکنند ظرف مدت یکی دو روز کشور آنها را ترک کند این امر از سوی کشورهائی که قرارداد استرداد ندارند انجام میشوند.
پروندههای ناصر - الف :
این شخص متهم به کلاهبرداری از تعدادی ایرانی در اهواز میباشد وی با دریافت مبالغی از مردم و درقبال اخذ وجه متعهدگردیدهبود ارز موردنیاز مسافرین را در دوبی به آنان بپردازد، ولی به تعهد خود عمل ننمود و از سوی شعبه دوم بازپرسی دادسرای عمومی اهواز تحت تعقیب قرارمیگیرد، پس از انعکاس امر به اینترپول تهران و اعلام به اینترپول دوبی علیرغم عدم وجود قراداد استرداد اینترپول دوبی پاسخ میدهد که نامبرده دستگیر و تحتنظر است. چگونگی به دادسرای اهواز و اداره حقوقی دادگستری اعلام میشود ولی چون اداره حقوقی از ابتدای امر درجریان قرارنگرفته و با وجود اقدام و پاسخ مناسب اداره دعاوی و حقوقی وزارت دادگستری در زمینه فراهمآوردن موقعیت استرداد وی اقدام به موقعی از سوی مقامات مربوطه انجام نمیشود و نامبرده تحویل گرفتهنمیشود. البته ممکن است درصورت ادامه اقدامات رسمی در آخرکار با وضعیت غیرمنتظره مواجه شویم و با بهانهای از سوی ابوظبی مسأله منتفی شود ولی درحالحاضر نتیجه نهائی مشخص نیست. در پایان این بخش اشاره میشود که دبیرخانه سازمان اینترپول در چارچوب وظایف خود بخشنامهای درمورد استرداد تهیه و موارد و اشکالات و شیوههای متنوع در کارها را ارایه نموده است .
در این بخشنامه آمده است کشورها حق دارند خود مورد درخواست را تا 48ساعت بازداشت کنند، ضمناً اقدام دیگر سازمان دریافت مقررات استرداد کشورها و بخشنامه آن به کشورهای عضو میباشد.
اقداماتی که سایر کشورها جهت استرداد انجام میدهند مشابه اقداماتی است که اینترپول تهران انجام میدهد و بهطورکلی کلیه اینترپولها در زمینه موضوع استرداد اقداماتی تحت عنوان اقدامات مقدماتی انجام میدهند. طرح یک پرونده درخواست استرداد از جمهوری اسلامی ایران.
(درخواست استرداد عبدالوهاب احمد پرونده شماره 232 - 95 - 114)
دولت ترکیه طی فرم قرمز صادره از سوی دبیرخانه مرکزی درخواست تعقیب و پیگیری نامبرده فوق را به اتهام شروع به قتل مینماید اینترپول تهران به نحض دریافت بخشنامه مراتب را به اداره آگاهی تهران و اداره … اعلام مینماید (سال 1364)، نامبرده در سال 1366 توسط آگاهی تهران دستگیر و پرونده امر در بازپرسی شعبه 4 دادسرای تهران طی شماره 66/50 تحت رسیدگی قرارمیگیرد مراتب به اینترپول تهران نیز اعلام میشود اینترپول تهران بلافاصله اطلاعات را به اینترپول آنکارا اعلام میدارد اینترپول آنکارا درخواست تعقیب و بازداشت وی را مینماید و مراتب از طریق اینترپول تهران به مراجع قضائی کشورمان منعکس میشود اینترپول آنکارا ضمن تلکس شماره … و پیرو تلکسهای قبلی و بخشنامه قرمز و دبیرخانه کل مجدداً خلاصهای از جریان امر را اعلام میکند، به قسمتی از تلکس اخیر توجه فرمایید. در تاریخ 4/4/1977 نامبرده با استفاده از چاقو شروع به قتل تبعه ترکیه نموده است وی در تاریخ قتل محاکمه و به 12 سال زندان محکوم شده است .
استرداد درمورد نامبرده هنوز معتبر میباشد نامبرده مجرد - دانشجو و تبعه ترکیه است.
اینترپول تهران به آنکارا اعلام نموده است درخواست استرداد وی از طریق سیاسی بهعملآید … مشاهده میشود همیشه امکان دارد موارد متقابلی وجودداشتهباشد بنابراین بهتراست هرگونه موضوع و پرونده مربوط به استرداد در ابتدای کار اولاًبه اطلاع اداره حقوقی - دادگستری رسانیدهشود تا درصورت وجود پروندههای متقابل بتوان اقدام متقابل را امکانپذیر ساخت تا با تحویل دادن و تحویل گرفتنهای متقارن و متقابل بتوان به اجرای عدالت در دو کشور و احقاق حق زیاندیدگان مساعدت نمود ضمناً وزارت امورخارجه (اداره معاهدات واداره حقوقی - اداره بین الملل و دعاوی حقوقی بین الملل خصوصی) نیز باید حتماً درجریان کلیه امور باشد (البته از طریق اینترپول کلیه موارد به هردو سازمان منعکس میشود) و مکاتباتی بین اداره حقوقی و وزارت دادگستری - وزارت امورخارجه و مراجع قضائی در کلیه پروندهها یا دراغلب آنها دیدهمیشود که درنظرگرفتن موارد متقابل از سوی مراجع مذکوره موضوعات و درخواستها را به عمل و نتیجه نزدیکتر میسازد.
15 - موانع استرداد
دراجرای استرداد مجرمین موانعی وجوددارد و در موارد بسیاری مجرمینی که مرتکب جرایم سنگینی شدهاند و به کشوری پناهنده شدهاند به علت وجود چنین موانعی از مجازات و عواقب عمل زشت خود گریختهاند. دراین زمینه بحث بسیار طولانی و ریشهیابی موانع موجود نیاز به تحقیقی جداگانه دارد ولی به منظور تکمیل بررسی موضوع استرداد به صورت کلی اشارهای هم به وجود چنین وضعی به عمل میآید. بهطوری که اشاره شده در راه تحویل متهمین به جرایم و یا محکومین فراری برای اجرای عدالت موانعی وجوددارد، این موانع به صورتی است که از شکل و قالبی علمی برخوردار نیست زیرا یک سری موارد و شرایطی دراصول کلی بین المللی و اصول پذیرفتهشده در رابطه با استرداد وجوددارد که باتوجه به آنها اصولاً از سوی کشورهای درخواستکننده درخواستی به عمل نمیآید. فرضاًچنانچه متهمی مورد درخواست مراجع ایران باشد که تابعیت کشور ترکیه را داراست و درایران مرتکب جرمی شده وبه کشور متبوعش گریخته است ، کشورما با توجه به اصل «عدم تحویل تبعه» اصولاً درخواست استرداد وی را به عمل نمیآورد ولی ممکن است درخواست تعقیب و مجازات وی از کشور متبوعش به عمل آید. این چنین مواردی مانع محسوب نمیشود بلکه مواردی هستند که واقعه را از شمول مقررات و شرایط ضروری برای صدور درخواست استرداد خارج میسازند.
موارد موردنظر اموری هستند که در مقررات و معاهدات بین المللی پیشبینی نگردیده بلکه اغلب به صورت معاذیری از سوی کشور مورد درخواست مطرح میشوند و این معاذیر باعث میشود اقدامات استرداد به نتیجه نرسد. درواقع اینگونه حرکات دفاع از مجرم و دفاع از جرم و درنتیجه (ظلم به عدالت و اجرای آن) است. یادآوری میشود در سطح کشورهائی که باهم روابط ویژهای دارند اینگونه بهانهگیریها دیدهنمیشود و برابر گزارش مسؤول بخش استرداد سازمان اینترپول در سمینار آموزشی اکتبر 1989 روزانه دهها مورد استرداد در سطح کشورهای اروپائی وجوددارد و عملی میشود. مهمترین نمونه چنین اقدامی تحویل طرفداران تیم انگلیسی به مقامات قضائی بلژیک بود که در مسابقه دوجانبه بین تیم مذکور و تیم بلژیک در استادیوم ورزشی (هیسل) بلژیک با اعمال خشونت و درگیری با پلیس بلژیک موجبات کشتهشدن چندین نفر از افراد مذکور را با استفاده از بطریهای مشروب شکسته فراهم و پس از ارتکاب به انگلیس گریختهبودند. حدود 45نفر تحویل دادهشدند و در مراجع قضائی تحت تعقیب قرارگرفتهاند (البته این عده پس از مدت کمی به کشورشان برگردانده شدند) به هرصورت موانع موجود در راه استرداد مجرمین با کشور ما با تمسک به مسایل کیفری است که مختصراً مورد بررسی قرارمیگیرد.
بین کشور ما و ترکیه قرارداد استرداد وجوددارد، وقتی متهمی به کشور مذکور فرار میکند بهطوری که اشاره شد از طریق مراجع قضائی به اینترپول تهران و از این طریق به اینترپول آنکارا و … بعداز چند روز ردیابی و شنایائی میشود و پاسخ دادهمیشود درخواست از طریق دیپلمات بفرستند، موضوع به مراجع مربوطه اعلام میگردد و مدارک هم فرستاده میشود، چندین بار دیگر هم مکاتباتی در جهت رفع نقص و مدارک و ترجمه آنها و … صورت میگیرد و بالاخره پس از چندین بار پیگیری پاسخ میدهند که در کشور شما مجازات شلاق وجوددارد … تضمین کنید او را شلاق نمیزنید و … تا او را تحویل بدهیم و با طرح این مطلب موضوع را چندین ماه به تأخیر میاندازند تا متهم فرصت هرکاری را داشتهباشد. البته در بدو امر اینترپول کلیه اقدامات را به سرعت انجام میدهد ولی مقامات قضائی کار خود را انجام میدهند و به مسایل دیگر توجهی ندارند. ضمناً اگر متهم یا فرد فراری تواناییهایی!! داشته باشد پاسخی از اینترپول آنکارا میرسد که مراجع قضائی با استرداد وی به علت … موافقت نکردند. البته دخالت و اعمال نظرهای مقامات سیاسی کشور ترکیه هم مسلماً در این پاسخها و ممانعتها تأثیر دارد. این است که درحال حاضر چنین استنباط میشود که استرداد مجرمین از پدیدهای حقوقی به موضوعی سیاسی قضائی تبدیل شدهباشد. چنانچه ادعاهائی که در رد درخواست استرداد میآورند موضوعاتی نظیر تعارض قوانین و مجازاتها با اصول بین الملل است. میباید در این باره فکری اندیشید و از طریق مذاکرات حضوری به وضعیت خاتمه داد تا زمینه بهانهگیریها از بین برود. ترکیه مجازات اعدام دارد، عربستان و کشورهای مسلمان عربی مجازاتهای شلاق و حدود و قصاص دارند و این موضوع در قراردادهای فیمابین آنها ذکر هم میشود ولی با هم مبادله و استرداد مجرم هم انجام میدهند فقط این ادعا را در مقابل کشور ما دارند که شما مجازات شلاق دارید و … اینگونه برخوردها میباید مستنداً و قاطعانه پاسخ دادهشود که این اقدام مورد استرداد برخلاف اصول بین المللی است.
(کشورهای اروپائی هنگامی که اینترپول تهران درخواست استرداد مجرمی را مینماید درپاسخ ابتدا نام و مشخصات و مرجع صادرکننده حکم را استعلام میکنند که بفهمند از مقامات دادسرای عمومی است یا خیر؟).
16 - نتیجه و اثرات استرداد
مهمترین اثر استرداد در این است که زمینه اعمال مجازات درمورد مجرمین فراری را فراهم میسازد. وجود مقررات استرداد بخصوص انعقاد پیمانها و معاهدههای دوجانبه موجب میشود که بزهکاران دلخوشی به فرار از مجازات نداشته و با فرار از کشور به منظور فرار از کیفر و تحمل مجازات مرتکب جرم نشوند. درواقع استرداد اقدامی در جهت تثبیت و پشتیبانی از مقررات جزائی و حقوقی کشوره است که نتیجه آن تثبیت امنیت اجتماع و پیروزی از مکتب دفاع اجتماعی میباشد که درنهایت اثراتی ازنظر پیشگیری از وقوع جرایم را دربرخواهدداشت. بنابراین باید زمینههای پس گرفتن مجرمین را از کشوری که بدانجا فرار میکنند فراهم نمود و پایههای این امر را آنچنان قوی نمود که عملاً احتمال آن را درحد جلب متهم در داخل کشور رساند.
درپایان اشاره میشود برای اینکه استرداد مجرمین بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورها به نحو مطلوب صورت گیرد بایستی به طرزی شایسته به مجامع بین المللی سیستم قضائی ایران، جرایم و مجازاتها معرفی و برای آنان احراز گردد که در جمهوری اسلامی ایران دادرسیها عادلانه صورت گرفته و حقوق مجرمین و متهمین بر طبق اصول کلی پذیرفته شده حقوقی رعایت میشود.
دستگیری فروشنده فیلتر شکن در اینترنت-فروش نرم افزارهای غیرقانونی جرم است طب قانونی، آیا خودکشی است یا آدم کشی؟
