شرایط تمکین و نشوز در فقه و قانون

تمکین و نشوز یکی از مباحث حقوق خانواده است. تمکین به معنای انجام وظایف زناشویی و نشوز مقابل آن است. این موضوع وابستگی عمیق به مبحث ریاست خانواده دارد، و مبانی پذیرفته شده در آنجا روشنگر حریم این موضوع است. تمکین و نشوز غالبا نسبت به زن به کار می‌رود و آثار آن در مورد زن، منظور نظر فقیهان و حتی حقوقدانان بوده است. یعنی از تمکین و نشوز زن سخن می‌گویند نه مرد!!

در کتب فقهی، تمکین را از وظایف زن می‌دانند، و از تمکین مرد سخنی به میان نیامده است. همین طور است در قانون مدنی. اما در باب نشوز، فقیهان، آن را تعمیم داده و به مرد نیز نسبت داده‌اند.  حقیقت آن است که اگر زن و مرد، هر کدام در قبال دیگری وظایفی دارد و هر کدام بر دیگری حقی دارد، تمکین و نشوز عنوانی عام خواهد بود که باید از قلمرو آن نسبت به زن و شوهر به طور مشترک بحث کرد، گرچه حقوق یکی از آنان بیشتر یا وظایفش سنگین‌تر باشد. همان‌گونه که زن در قبال شوهر وظایفی دارد، مرد نیز چنان است. و همانطور که زن ممکن است تخلف ورزد مرد نیز ممکن است، قصور و تقصیر داشته باشد.

1ـ تمکین جنسی

 

2ـ عدم خروج از منزل بدون اذن شوهر

1ـ انفاق

 

2ـ پرداخت مهر

 

3ـ حق قسم

 

4ـ آمیزش

1ـ حسن معاشرت

 

2ـ تشیید مبانی خانواده

 

3ـ معاضدت در تربیت اولاد

 

4ـ وفاداری

 

نیز بحث شده است.

 

این موارد نشان‌دهنده آن است که نمی‌توان بحث تمکین و نشوز را در قلمرو وظایف زن منحصر کرد.

برای تمکین و نشوز زن در منابع فقهی، آثاری بدین شرح (با پاره‌ای اختلاف نظرها) به چشم می‌خورد:

 

1ـ زن در صورت تمکین، مستحق نفقه است و اگر ناشزه شد وظیفه انفاق از مرد برداشته می‌شود.

 

2ـ با نشوز زن، مرد می‌تواند از مضاجعت با وی خودداری کند.

 

3ـ با نشوز زن، مرد می‌تواند وی را تنبیه کند.

 

و اگر مرد نشوز کرد یعنی از وظایفش سرپیچی داشت این آثار بر آن مترتب شده است:

 

1ـ اگر مرد از پرداخت مهر سر باز زد، زن می‌تواند از تمکین خودداری کند.

 

هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید، دادگاه می تواند او را به شلاق تا 74 ضربه محکوم نماید.

 

2ـ اگر مرد از دیگر وظایفش، سر باز زد، زن می‌تواند از او نزد حاکم شکایت کند و خود نمی‌تواند اقدامی کند.

 

«اگر نشوز شوهر آشکار گشت بدین‌سان که حقوق واجب زن را از قبیل: قسم، نفقه و... ادا نکرد، زن حق مطالبه دارد و می‌تواند شوهر را موعظه کند. اگر شوهر اجابت نکرد، نزد حاکم از وی شکایت کند و حاکم وی را به ادای حقوق الزام می کند. 

 

در قانون مدنی ماده 1111 نیز این مطلب آمده است:

 

«زن می‌تواند در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه، به محکمه رجوع کند. در این صورت محکمه میزان نفقه را معین و شوهر را به دادن آن محکوم می‌کند».