عفو راه رهایی از حبس ابد است

• 13,188 مشاهده
• زمان مطالعه : 11:30
• مقالات

قانون مجازات اسلامی سال 1392 بالاترین میزان حبس را 25سال مقرر کرده است. این درحالی است که قانون پیشین، یعنی قانون مجازات اسلامی سال75، بالاترین میزان حبس را بیش از 25سال در نظر گرفته بود تا حدی که گاه دادگاه‌ها به حبس دایم یا همان ابد حکم می‌دادند.

در بازخوانی شدت و کیفیت جرایم می‌توان کاهش میزان حبس را نکته مثبت قانون جدید دانست زیرا دکترین کیفری بر این باور است که میزان حبس به‌طورحتم به معنای تنبیه متهم نیست و گاهی تاثیر معکوس به بار می‌آورد. اما نکته‌ای که در این بین باید مورد توجه قرار گیرد این است که حکم افرادی که پیش از این قانون مشمول حبس دایم شده‌اند، بر اساس اصل تفسیر به نفع متهم و نیز عطف به ماسبق‌شدن قوانین کیفری، باید مورد بازخوانی مجدد قرار گیرد. به‌طور‌مثال اگر فردی در سال 1385 به دلیل قاچاق مواد مخدر مشمول حبس دایم شده است، پس از تصویب قانون سال92، باید حکمش مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد یا دست‌کم بر اساس قانون جدید میزان حبسش سپری شود.یا اگر فردی در دهه نخست انقلاب برای جرایمی مانند مواد مخدر و ... به مجازات حبس ابد محکوم شده است اکنون باید بتواند از تخفیفات قانون جدید استفاده کند.

گرچه عده‌ای از مقامات و حقوقدانان باور دارند که با تغییرات اِعمال‌شده در قانون مبارزه با مواد مخدر به جای اعدام، حبس دایم مقرر خواهد شد. البته هنوز این نظر در حد یک فرضیه است و تا اِعمال کامل آن مسیری طولانی وجود دارد. به هر روی، با اتکا به اصل عطف به ماسبق شدن قوانین کیفری باید به وضعیت مجرمان محکوم به حبس دایم که پیش از قانون اخیر حکم گرفته‌اند، رسیدگی شود در‌غیر‌این‌صورت، هم عدالت قضایی زیر سوال می رود و هم اصل قانون‌گرایی مخدوش می شود. دیگر آنکه در اینجا لازم است گفته شود که همان طور که در جرایم تعزیری مواد مخدر اعدام حذف شد، باید در دیگر جرایم تعزیری نیز اعدام حذف شود،‌هرچند این موضوع بحث ما نیست اما تلاش حقوقدانان برای تغییر در مجازات ها و جایگزین های مناسبی که بازدارنده باشند به اشکال مختلفی ادامه دارد و عده‌ای معتقدند مدت احکام مبتنی بر حبس اگرکاهش یابد، می تواند سبب جایگزینی سیاست تنبیهی نوین به جای شیوه سنتی شود. در این رابطه زهراجباری، حقوقدان و استاد دانشگاه، در توضیح مجازات جرایم سنگین و مجازات ابد و یک روز گفت: این اصطلاح یک اشتباه در بین عوام است و مجازاتی تحت عنوان ابد و یک روز در قوانین جزایی نداریم و این اصطلاح غیر قضایی است که در جامعه جا افتاده است.این وکیل پایه یک دادگستری در توضیح اینکه معنای این مجازات چیست، گفت: در تعریف مجازات ابد و یک روز باید گفت به مجرمانی که جرم بسیار سنگینی دارند و حبس آن‌ها غیر قابل عفو است و نباید مشمول عفو شوند، حبس ابد و یک روز می‌دهند تا یک روز بعد از فوت از زندان، جنازه از زندان خارج شود البته توضیح دادم این تعریف به معنای وجود آن در قوانین جزایی کشور ما نیست. ابد و یک روز جایی در مجموعه قوانین قضایی ما نداشته است. وی در پاسخ به این سوال که در حال حاضر، ما در قوانین مجازات حبس ابد داریم یا خیر نیز توضیح داد: با تغییر قانون مجازات اسلامی در سال 92 و درجه‌بندی جرایم، سنگین‌ترین نوع مجازات در دسته درجه اول قرار گرفت که مجازات آن بیش از25 سال حبس است. طبق ماده 19 قانون مجازات اسلامی شدید‌ترین مجازات بیش از 25 سال حبس است .در تفسیر این ماده قانونی پرسیده شد که در سیستم قضایی آیا مجازت حبس ابد شامل بند اول مجازات‌های درجه یک ماده 19 است یا خیر؟ که نظریه‌ای از اداره کل حقوقی قوه قضاییه در‌این رابطه صادر شده است مبنی بر اینکه حبس ابد با توجه به مجازات معین شده در ماده 19 همان بیش از 25 سال است.

این استاد دانشگاه در رابطه با انواع جرایمی که ممکن است حبس ابد دریافت کنند، توضیح داد:ما حبس دایم و ابد و حبس موقت داریم که منظور از حبس دایم شامل جرایمی حدی و غیر حدی چون ماده 278 قانون مجازات اسلامی است . ماده 278 مقرر داشته است :

الف- در مرتبه اول، قطع چهار انگشت دست راست سارق از انتهای آن است، به طوری که انگشت شست و کف دست باقی بماند.

ب- در مرتبه دوم، قطع پای چپ سارق از پایین برآمدگی است، به نحوی که نصف قدم و مقداری از محل مسح باقی‌ بماند.

پ- در مرتبه سوم، حبس ابد است.

ت- در مرتبه چهارم، اعدام است هر چند سرقت در زندان باشد. بنابراین می‌بینیم که سرقت حدی در مرتبه سوم، حبس ابد دارد.وی ادامه داد: اصل مجازات حبس ابد دررابطه‌با جرایم مواد مخدر است و طبق 4، 5،8 قانون اصلاحی مبارزه با مواد مخدر به آن اشاره داشته است.

یا برای نمونه در ماده 375 قانون مجازات اسلامی نیز بحث مجازات حبس ابد در نظر گرفته شده است. ماده 375 مقرر داشته است که اکراه در قتل مجوز قتل نیست و مرتکب، قصاص می شود و اکراه کننده، به حبس ابد محکوم می‌شود.در تبصره یک آن نیز آمده است: «اگر اکراه شونده طفل غیرممیز یا مجنون باشد، فقط اکراه کننده محکوم به قصاص است.همچنین در تبصره دو نیز آمده است که اگر اکراه شونده طفل ممیز باشد، عاقله او دیه مقتول را می پردازد و اکراه کننده به حبس ابد محکوم می شود».

بنا براین قانونگذار مجازات قتل با اکراه را قصاص دانسته زیرا اکراه درقتل مجوز قتل نیست و تحت هیچ شرایطی یک فرد نمی تواند جان خود را بر دیگری ارجح دانسته و با اکراه دست به قتل بزند، از این رو، قاتل قصاص خواهد شد و اکراه‌کننده به ابد محکوم خواهد شد.

این استا د دانشگاه درباره نحوه عفو یا تخفیف مجازات این افراد نیز گفت: مهم‌ترین عفوی که ممکن است باعث رهایی این افراد از زندان شود، عفو از سوی رهبری است که البته در این باره باید شرایط خاصی در زندان داشته و با احراز شرایط مندرج در قوانین از سوی قوه قضاییه برای دریافت عفو به مقام معظم رهبری معرفی شوند تا اگر رهبری صلاح دانستند مشمول عفو شوند. البته باید توضیح دهم که توبه نیز از موارد عفو در مجازات حبس ابد است اگر توبه نیز احراز شود سبب عفو و بخشودگی مجرم خواهد شد.

براساس این گزارش، همان‌گونه که گفتیم قانون، مجازات تعزیرات را به هشت گروه تقسیم کرده است؛ طبق قانون هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است، جرم محسوب می‌شود. ارتکاب جرایم، برای مرتکب مجازات به دنبال خواهد داشت که این مجازات ممکن است به یکی از اشکال چهارگانه حدود، قصاص، دیات یا تعزیرات باشد.سنگین‌ترین مجازات بعد از اعدام شامل درجه یک مجازات های تعزیری می شود که همان زندان بیش از 25 سال است. هرچند تعداد کمی ممکن است برای این مدت زندان بمانند و عفوو تخفیف جزو پیش‌بینی‌ها در قانون مجازات اسلامی است و امکان رهایی پیش از موعد را برای محبوسان فراهم کرده است. همچنین ممکن است افرادی به علت نداشتن وکیل یا اقوامی که پیگیر کارهای‌شان باشد، ازامکان دریافت تخفیف در مجازات و عفو محروم شوند اما اکثریت افراد در صورت داشتن شرایط مندرج در قانون مجازات اسلامی کمتر از آنچه را که در حکم قضایی خود دریافت کرده اند، سپری خواهند کرد.

بیشترمحکومان حبس ابد مشمول عفو می‌شوند

عبدالصمد خرمشاهی/  حقوقدان

محکومانی که پس از انقلاب به مجازات حبس ابد محکوم شده‌ بودند به اعتقاد بنده همگی تعیین تکلیف شده‌اند هم مواردی که با عنوان‌هایی مانند همکاری و وابستگی به رژیم سابق به حبس ابد محکوم شده‌بودند و هم مواردی که تحت عنوان حق‌الناس یا جنبه عمومی به مجازات حبس ابد محکوم شده بودند؛ به‌عبارت‌دیگر همه این افراد مشمول عفو شده‌اند. اما درخصوص مجازات‌هایی که مشمول عفو می‌شوند نیز باید گفت طبق قانون، عفو به دو صورت عمومی و خصوصی است. مطابق ماده 96 قانون مجازات اسلامی، عفو یا تخفیف مجازات محکومان، در حدود موازین اسلامی پس از پیشنهاد رییس قوه قضاییه با مقام رهبری است. البته این عفو شامل محکومانی است که حکم آن‌ها قطعی و نهایی شده است و این افراد در حال تحمل مجازات حبس هستند.

اما مطابق ماده 97، عفو عمومی نیز به موجب قانون در جرایم موجب تعزیر اعطا می‌شود و تعقیب و دادرسی را موقوف می‌کند. در صورت صدور حکم محکومیت، اجرای مجازات موقوف و آثار محکومیت نیز زایل می شود. (البته شایان ذکر است که قانون مجازات سابق به این شکل نبود) پس به موجب این ماده عفو عمومی، هم شامل متهمان و محکومان خواهد شد؛ به عبارت دیگر، مواردی که موضوعی پیش از این، در قانون قبل جرم تلقی می‌شده اما مطابق قانون جدید جرم محسوب نمی‌شود، نیز در این قانون مورد توجه قرارگرفته است

اما نوع دیگر عفو در قانون مجازات اسلامی جدید، عفوی است که در جرایم موجب حدی، قانونگذار درنظر گرفته است و آن در صورتی است که قاضی استنباط کند متهم یا محکوم متنبه شده است و وی را مورد بخشش قرار می‌دهد. البته این نوع عفو، موضوع ماده 114 قانون مجازات اسلامی است که در قانون سابق نبود و در قانون جدید این موضوع گنجانده شده است. باید گفت اساس و فلسفه عفو نیز همان رأفت و بخشش مجرمان است که بنا به مصالح اجتماعی صورت می‌گیرد و به نوعی کمک به آن‌هاست و نکته دیگر این است که عفو خصوصی شامل معاون یا شریک جرم نمی‌شود، در حالی که عفو عمومی به موجب قانون شامل معاون و شریک جرم هم می‌شود. البته گفتنی است که در در ماده 25 و 26 آیین نامه‌ای که سال 1389در مورد عفو تصویب شد، تحت عنوان کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومان، شرایط عفو و جرایمی که مشمول عفو می‌شوند، به‌طور‌کامل قید شده و در این مواد مشخص شده است که چه کسانی مشمول عفو می‌شوند. بنابراین باید گفت محکومانی که سالیان قبل به حکم حبس ابد محکوم شده‌بودند و تحت هر عنوان مجرمانه‌ای در زندان بوده‌اند تا به حال تعیین تکلیف شده‌اند.

اما در مورد افرادی که به مجازات ابد و یک روز محکوم شده‌اند نیز باید گفت این افراد با توجه به شرایط می‌توانند مشمول عفو ‌شوند. در ماده 26 آیین نامه‌ عفو، جرایمی که مشمول عفو نمی‌شوند به‌روشنی مشخص شده اند و مواردی مانند زنای به عنف و سرقت مسلحانه و محاربه و... مشمول عفو نمی‌شوند که البته به این موارد در قانون مجازات اسلامی نیز اشاره شده است اما در این آیین نامه تصریح شده که محکومان چگونه شامل عفو خواهند شد. در جرایم دیگر، عفو شامل کسانی می‌شود که حکم ابد‌و‌یک روز در مورد آن‌ها صادر شده است. در این زمینه باید گفت افرادی که به مجازت ابد و یک روز محکوم شده‌اند، هرچند که بخش زیادی از مجازات خود را تحمل کرده‌اند، اما کمیسیون عفو و بخشودگی که در زندان‌ها وجود دارد و یکی از افراد در این کمیسیون قاضی ناظر زندان است با سنجیدن شرایط، می‌توانند این فرد را مشمول عفو قرار دهند.

منبع : روزنامه قانون

ماهیت حقوقی تهاتر    تعقیب کیفری شهرداران در تصادفاتی که شهرداری مقصر است

پست های مرتبط