هرگاه شخصی بدون وجود حق و سبب قانونی، مالی به دیگری بپردازد، این پرداخت، ایفای ناروا است. در مقابل ایفا بهطور صحیح در جایی معنا پیدا میکند که دینی وجود داشته باشد و شخصی به دیگری مدیون باشد و اقدام به پرداخت دینش کند.
ایفای ناروا در صورتی محقق می‌شود که سه شرط در پرداخت وجود داشته باشد.
1- تسلیم مال به عنوان ایفا باشد: در صورت تسلط شخص بر مالی که دیگری به عنوان وفای به عهد به او پرداخته است، ایفای ناروا محقق می‌شود. بنابراین تسلیم مال باید تحت عنوان وفای به عهد باشد و درصورتی که شخصی مال را به عنوان قرض یا امانت به دیگری بدهد، نمیتواند استرداد آن مال را تحت عنوان ایفای ناروا تقاضا کند.
2- ناروایی پرداخت: ایفای ناروا در صورتی محقق می‌شود که دهنده مال مدیون گیرنده مال نباشد؛ دراین صورت ایفا، ناروا خواهد بود. بنابراین چنانچه دهنده مال مدیون گیرنده نباشد، ادای دین به او ناروا خواهد بود. البته در مواردی ممکن است دینی وجود داشته باشد، اما به دلیلی از بین رفته باشد. در صورتی که پرداخت دین پس از اسقاط آن، صورت بگیرد؛ ایفای صورت‌گرفته، ناروا محسوب می‌شود. مثل موردی که شخص ثالثی دین مدیون را میپردازد و مدیون بدون اطلاع از پرداخته شدن دینش، دوباره آن را میپردازد همچنین اگر دهنده مال مدیون باشد، اما موعد پرداخت دینش نرسیده باشد و او اشتباهاً زودتر از موعد دینش را ادا کند، میتواند تحت عنوان ایفای ناروا مال پرداخت‌شده را مسترد کند. علاوه بر این چنانچه مدیون بیش از مقدار بدهیاش به طلبکار بپردازد، نسبت به میزان اضافه، ایفا ناروا است و پرداختکننده (مدیون) میتواند آن را پس بگیرد.
3- اشتباه، اکراه و تدلیس در پرداخت: اشتباه پرداختکننده، شرط تحقق ایفای ناروا نیست، اما از آنجا که مطابق ماده 265 قانون مدنی، هر پرداختی نشاندهنده وجود دین نیست، دهنده مال برای استرداد مال باید عدم وجود دین را ثابت کند بنابراین چون ایفای ناروا معمولاً بر اثر اشتباهِ دهنده مال رخ میدهد، گیرنده باید اشتباه خود در پرداخت را ثابت کند تا عدم وجود دین معلوم شود، زیرا وجود اشتباه در پرداخت، نشاندهنده این است که دهنده مال قصد پرداخت دین خود یا دین شخص دیگر را نداشته است و در صورتی که با اثبات اکراه و تدلیس، عدم وجود دین معلوم شود، باز هم ناروا بودن ایفا معلوم می‌شود.
بنابراین علاوه بر اشتباه، اکراه و تدلیس نیز موجب می‌شود برای دهنده مال حق استرداد مال ایجاد شود و در صورتی که پرداختکننده، مالی را در نتیجه اکراه یا فریب و حیله دیگری به او پرداخت کند، میتواند چیزی را که داده است، تحت عنوان ایفای ناروا پس بگیرد. از مصادیق مصادیق ایفای ناروا می‌توان به پرداخت دین به غیر داین؛ پرداخت دین از سوی شخصی غیر از مدیون و پرداخت بدون وجود دین اشاره کرد.
از مصادیق ایفای ناروا، پرداخت دین به غیر داین است. درصورتی که مدیون به اشتباه، دین خود را به شخصی غیر از طلبکار بپردازد ایفای ناروا محقق شده و گیرنده مال ملزم به استرداد مال به مالک آن می‌شود. مثلاً ممکن است مدیون اشتباهاً پول را به حساب شخص دیگری غیر از طلبکار واریز کند. در اینصورت میتواند آن پول را پس بگیرد، چون پرداخت به ناروا صورت گرفته است. چنانچه شخصی اشتباهاً خود را مدیون بداند و ادای دین کند، میتواند آنچه را پرداخت کرده است، از گیرنده مال پس بگیرد. البته در صورتی که شخص غیر مدیون با آگاهی از مدیون نبودن خود، دین شخص دیگری را بپردازد، حق پس گرفتن مالی را که داده است ندارد.
منبع : روزنامه حمایت