همکاری ضابطان بسیجی در مسایل قضایی

همکاری ضابطان بسیجی در مسایل قضایی

• 1,692 مشاهده
• زمان مطالعه : 11:45
• اخبار

در جامعه ما بسیج یک نهاد اجتماعی است. مانند خانواده که به-صورت عضوی از ساخت و نظام اجتماعی جامعه است؛ نهادی که با هدف پاسداری از ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی به‌وجود آمده است تبلور حضور مردمی در صحنه های مختلف اجتماعی و سیاسی است.

در اساسنامه سازمان بسیج مستضعفین، بسیج این گونه تعریف شده است: بسیج نهادی است تحت فرماندهی مقام معظم رهبری که هدف آن نگهبانی از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن و جهاد در راه خدا و گسترش حاکمیت قانون خدا در جهان طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران و تقویت کامل بنیه دفاعی از طریق همکاری با سایر نیروهای مسلح و همچنین کمک به مردم هنگام بروز بلا و حوادث غیر‌مترقبه است.

ماده یک قانون حمایت قضایی از بسیج می‌گوید: «به نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اجازه داده می‌شود همانند ضابطان قوه‌قضاییه هنگام برخورد با جرایم مشهود... اقدامات قانونی لازم را به عمل آورند.» این ماده به‌طور کلی، نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را مورد خطاب خود قرار داده است، اما در مواد بعدی این کلیت را اصلاح کرده و شروطی مناسب و منطقی برای اتخاذ سمت ضابطیت این اعضا پیش‌بینی کرده و افراد خاصی از آنها را مجاز به اقدام دانسته است.

استفاده از واژه «اجازه» در متن ماده فوق از نظر لغوی و اصطلاحی در وهله نخست به معنای اعطای اختیار و صلاحیت لازم به اعضای بسیج سپاه در برخورد با جرایم مشهود است، یعنی اعضای بسیج در مواجهه با جرایم مشهود با مانعی مواجه نبوده و عمل آنها قانونی خواهد بود. اما در کنار این، افراد باید دارای شرایط اختصاصی دیگری برای تصدی این سمت باشند. این شرایط به دو دسته تقسیم می‌شوند:

شرایط شخصی که عبارتند از:

1- عضویت در یکی از طبقات نیروی مقاومت بسیج که خود یکی از شاخه‌های اصلی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.

2- دارا بودن شرایط کلی و عمومی مانند، داشتن مدرک تحصیلی حداقل سیکل، اعتقاد به ولایت فقیه، حسن سابقه، حسن شهرت، دارا بودن احساس مسئولیت، التزام عملی به احکام اسلام و قوانین جمهوری اسلامی ایران و رعایت سلسله‌مراتب.

3- برخورداری از سلامت جسمانی در حد اجرای مأموریت و دارا بودن سلامت روانی؛ چرا که اقتضای نوع مأموریت و ارتباط ضابطان بسیجی با افراد جامعه به لحاظ اهمیت و حساسیت آن می‌طلبد که از لحاظ روحی و روانی مورد ارزیابی قرار گیرد.

4- گذراندن دوره‌های آموزشی؛ چراکه لازمه اقدام به هر امری، شناخت و آگاهی نسبت به آن است و ضابطان بسیجی باید نسبت به جرم مربوطه (جرم مشهود)، نحوه برخورد، چگونگی انجام تحقیقات لازم و اقدامات قانونی، ضابطه استفاده از سلاح در مواقع ضروری و... آشنا باشند. در این راستا، آموزش‌های نظری و عملی قضایی، انتظامی، عملیاتی، حفاظتی و ... را فرا می‌گیرند. گذراندن این دوره‌های آموزشی حسب قوانین و مقررات الزامی است. در نهایت، گواهی مبنی بر طی کردن این آموزش‌ها صادر خواهد شد تا در صورت لزوم به مراجع قضایی یا هر مرجع ذی‌ربط ارایه شود.

5- داشتن مجوز مخصوص، که اغلب در قالب صدور و تحویل کارت شناسایی عکس‌دار صورت می‌گیرد و دلالت بر آن دارد که دارنده کارت، دوره‌های آموزش لازم را طی کرده و با دارا بودن سایر شرایط مصرح قانونی واجد سمت ضابطیت قوه‌قضاییه شده است. همچنین این کارت به‌منظور احراز این سمت از سوی مخاطبان در موارد مطالبه، کاربرد دارد و محدوده جغرافیایی اقدام فرد ضابط را نیز مشخص می‌کند.

شرایط موضوعی که عبارتند از:

1- مشهود بودن جرم مربوطه.

2- عدم حضور سایر ضابطان.

3- اقدام نکردن سایر ضابطان در برخورد با جرم مربوط که ماده 3 آیین‌نامه قانون حمایت قضایی از بسیج در تعریف این شرط آورده است: «عدم اقدام به‌موقع ضابطان در شرایطی محرز است که ضابطان ذی‌ربط دیرتر به صحنه‌ برسند یا در صورت حضور با جرم مورد نظر برخورد نکنند.»

4- اعلام نیاز ایشان به همکاری و دخالت ضابطان بسیجی که ماده 4 آیین‌نامه قانون حمایت قضایی از بسیج در تعریف این شرط آورده است: «نیاز ضابطان ذی‌ربط قضایی در خصوص برخورد با جرایم مشهود به رده‌های مقاومت ‌بسیج که توسط فرماندهی این نیرو تعیین خواهد شد، منعکس می‌‌شود و رده‌های مزبور موظفند حتی‌المقدور در حدی که به مأموریت‌های نظامی لطمه وارد نشود، به‌صورت سازمان‌یافته همکاری کنند.»

 اختیارات بسیج در جرایم مشهود و غیرمشهود

ضابطان بسیجی حق  دخالت عملی در زمینه جرایم غیرمشهود را ندارند. در این دسته از جرایم، اختیارات ضابطان عام قوه‌قضاییه نیز محدود است و فقط باید گزارش خود را به مرجع قضایی ارایه داده و منتظر دستور مقام قضایی باشند. اختیارات ضابطان در جرایم مشهود در قسمت دوم ماده 44 قانون آیین دادرسی کیفری ذکر شده‌ است و ضابطان بسیجی نیز عیناً دارای این اختیارات و الزامات بوده و موظف به رعایت آنها هستند. بر همین اساس بسیجی در مقام ضابط قوه‌قضاییه در صورت اقدام در رابطه با جرایم مشهود، موظف است تمامی اقدامات قانونی لازم را به‌منظور حفظ لوازم، آثار، علایم و دلایل جرم و جلوگیری از فرار متهم یا تبانی، معمول و تحقیقات مقدماتی را انجام دهد و بلافاصله به اطلاع مقام قضایی برسانند. این اقدامات به‌طور جزیی عبارتند از دستگیری متهم یا متهمان درصورت لزوم و ترس از فرار آنها؛ حفظ صحنه جرم و جلوگیری از ورود افراد غیرمسئول به محل و جلوگیری از به‌هم ریختن یا جابه‌جایی یا هرگونه تغییر در صحنه جرم؛ حفظ و نگهداری آثار، اسناد، مدارک و سایر اشیا مرتبط با جرم؛ تشکیل پرونده مقدماتی برای متهم شاکی؛ تنظیم و تدوین صورت‌جلسه و ثبت دقیق وقایع و درج مشخصات دقیق آثار و دلایل جرم؛ انجام تحقیقات لازم؛ تحقیق از شاکی متهم و شهود؛ بازداشت متهم حداکثر به‌مدت 24 ساعت با رعایت شرایط مقرر؛ جمع‌آوری و توقیف آلات و ادوات جرم و کلیه اشیایی که در حین بازرسی به دست می‌آیند و می‌توانند موجب کشف جرم یا اقرار متهم به جرم باشد، که باید ضبط شده و در صورت‌مجلس، هر یک از اشیای مزبور تعریف و توصیف شوند همچنین باید دستورات مقام قضایی را اجرا کنند و در اسرع وقت و در مدتی که مقام قضایی تعیین می‌کند، نسبت به انجام دستورات و تکمیل پرونده اقدام کرده و چنانچه به هر علت اجرای دستور یا تکمیل میسر نباشد، در پایان هر ماه گزارش آن را با ذکر علت به مقام قضایی ذی‌ربط ارسال کنند.

علاوه بر موارد فوق، ماده 7 قانون آیین دادرسی کیفری یکی از تکالیف ضابطان را رعایت «حقوق شهروندی» دانسته است. این حقوق طبق قانون احترام به حقوق شهروندی عبارت از عدم اعمال سلیقه شخصی، سوءاستفاده از قدرت، اعمال خشونت، منع دستگیری و بازداشت غیرقانونی افراد و بازداشت اضافی و بدون ضرورت؛ ارسال فوری پرونده به مرجع قضایی و اعلام موضوع بازداشت افراد به خانواده آنان؛ عدم تخفیف متهمین در حین دستگیری و بازجویی مثل بستن چشم و سایر اعضای اشخاص و امتناع بازجویان از پوشاندن صورت خود یا پشت سر متهم نشستن یا بردن متهمین به اماکن نامعلوم و اقدامات خلاف قانون؛ دستگیری وفق مقررات قانونی وعدم تعرض به اسناد و اشیای بی‌ارتباط با جرم یا اموالی که به متهم تعلق ندارد و عدم افشای مضمون اسناد و فیلم و عکس‌های شخصی و ضبط بی‌مورد آنها؛ عدم انجام شکنجه و اجبار جهت اخذ اقرار و انجام تحقیقات و بازجویی‌ها با شیوه‌های علمی و قانونی و پرسیدن سؤالات مرتبط با جرم ارتکابی و عدم کنجکاوی در اسرار شخصی و خانوادگی و سوال از گناهان گذشته افراد و عدم پرداختن به موضوعات غیر موثر در پرونده؛ عدم تغییر و تحریف در پاسخ متهمین. به این معنا که متهمان باسواد می‌توانند خودشان پاسخ را بنویسند همچنین عدم دخل و تصرف در اموال و اشیای ضبطی و توقیف‌شده متهمین.

 سایر حمایت‌های حقوقی از ضابطان بسیج

افزون بر آنچه تاکنون گفته شد، حمایت‌های قانونی دیگری نیز در سایر قوانین و مقررات در خصوص سمت ضابطان بسیجی پیش‌بینی شده است. این موارد عبارتند از:

الف. ممنوعیت هرگونه توهین یا وارد کردن ضرب و شتم به ضابطان بسیجی از سوی مجرمین یا سایر اشخاص دخیل در این امر که مجازات آن نیز محسوب شدن توهین یا مقابله مربوط به مثابه توهین یا مقابله با ضابطان دادگستری بوده و مرتکب برابر مقررات کیفری مسئولیت خواهد داشت. (ماده 2 قانون حمایت قضایی از بسیج)

ب. شهید، جانباز یا آزاده شناخته شدن ضابطان بسیجی که در حین انجام وظایف ناشی از ضابطیت یا به سبب آن، کشته، معلول یا گروگان گرفته شوند.

در این صورت مستند به ماده 3 قانون، به ترتیب تحت حمایت بنیادهای مربوط نظیر بنیاد شهید و امور ایثارگران قرار داده خواهند شد.

ج. دفاع از خود در مقابل اقدام قانونی ضابط بسیج، دفاع مشروع نیست. مستند به ماده 157 قانون مجازات اسلامی 1392 که بیان می‌دارد: «مقاومت در برابر قوای انتظامی و دیگر ضابطان دادگستری در مواقعی که مشغول انجام وظیفه خود باشند، دفاع محسوب نمی‌شود. اما هرگاه قوای مزبور از حدود وظیفه خود خارج شوند و حسب ادله و قراین موجود خوف آن باشد که عملیات آنان موجب قتل، جرح، تعرض به عرض یا ناموس یا مال شود، دفاع جایز است.»

د. معافیت ضابطان بسیجی از هرگونه مسئولیت کیفری یا مدنی در زمان استفاده از سلاح و فوت‌ شدن یا مجروحیت مجرم یا مجرمین یا اشخاص ثالث حاضر در صحنه، مشروط به رعایت مفاد قانون نحوه به‌کارگیری سلاح توسط مأموران نیروهای مسلح در موارد ضروری مصوب سال 1373.

منبع : روزنامه حمایت

نحوه احضار شهود به دادگاه در قانون چگونه است ؟     نشانی و شماره تماس کانون های وکلای دادگستری سراسر کشور

پست های مرتبط