دکتر موحدیان رییس مرکز آموزش قضات قوه قضاییه در گفت‌وگو با «حمایت» تشریح کرد؛ تدابیر دستگاه قضا برای جذب منابع انسانی کارآمد
دستگاه قضا قوهای است مستقل که پشتیبان حقوق فردی و اجتماعی و مسئول تحقق بخشیدن به عدالت است. قضات بار اصلی وظیفه تحقق عدالت در جامعه را به دوش می‌کشند.
آنها هستند که با تصمیمات خود در مسند قضاوت حق را از باطل تشخیص می‌دهند و حق را به حق‌دار می‌رسانند. اما سوالی که در هفته قوه قضاییه جای طرح آن به نظر می‌رسد این است که قضات که عملا سرمایه‌های انسانی قوه قضاییه هستند، چگونه آموزش می‌بینند و تربیت می‌شوند. بدون تردید جایگاه حساس قضاوت نیازمند اطلاعات دقیق علمی و مهم‌تر از آن سلامت اخلاقی و روانی است. در هفته قوه قضاییه در گفت‌وگو با دکتر غلامرضا موحدیان،رییس مرکز آموزش قضات قوه قضاییه، به بررسی نحوه آموزش کارآموزان قضایی برای تصدی کرسی قضاوت پرداخته‌ایم که بخش اول این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
قضات آینده کشور در دوران کارآموزی چگونه آموزش می‌بینند و صلاحیت علمی آنها چگونه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد؟
دوره کارآموزی قضایی از سال‌های خیلی قبل برقرار بوده است تنها مدت زمان و ارائه آموزش‌ها در مقاطع مختلف زمانی تغییر کرده است. در حال حاضر هم مبنای ما برای کارآموزی قضایی آیین‌نامه‌ای است که تحت عنوان نحوه جذب، گزینش و کارآموزی داوطلبان تصدی امر قضا و استخدام قضات است که 26 اردیبهشت این آیین‌نامه به تصویب رییس قوه قضاییه رسیده و در حال حاضر مبنای ما در آموزش کارآموزان قضایی این آیین‌نامه است. بر اساس این آیین‌نامه بسته به اینکه ورودی ما به دستگاه قضایی تحصیلات دانشگاهی دارد یا صرفا تحصیلات حوزوی دارد، مدت زمان آموزش‌ها متفاوت خواهد بود. اگر کارآموزان جزو افرادی که تحصیلات دانشگاهی دارند باشند یعنی یکی از مدارک لیسانس حقوق، فقه و حقوق، الهیات با گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی، علوم قضایی یا کارشناسی ارشد پیوسته معارف اسلامی و حقوق از دانشگاه مورد تایید وزارت علوم تحقیقات و فناوری را داشته باشند 12 ماه کارآموزی می‌کنند ولی اگر تحصیلات حوزوی داشته باشند تا هشت ماه به عنوان گذراندن دروس پایه قبل از ورود به دوره کارآموزی، دوره‌هایی برای آنها برگزار می‌شود که با درس‌های حقوقی آشنایی لازم را به دست آورند.
چه نوع آموزش‌هایی به کارآموزان قضایی ارایه می‌شود؟
ما در مرکز آموزش تهران با فارغ‌التحصیلان دانشگاهی مواجه هستیم. بنابراین دوره‌هایی که برگزار می‌کنیم دوره‌های یک ساله است. در این خصوص که چگونه آموزش می‌بینند باید عرض کنم که آموزش‌ها به صورت تمام وقت است و از ابتدای ساعت اداری شنبه تا ساعت 6 بعدازظهر روز چهارشنبه در این مرکز مشغول به کارآموزی هستند. ما سه روش آموزشی داریم. روش اول اصطلاحا دانشی یا علمی است. در این روش نوآوری‌های قوانین، قوانین اخیرالتصویب ارائه می‌شود و اگر هم آموزش‌هایی برای آنها از دروس دانشگاهی که قبلا مطالعه کرده‌اند یا واحدهای آن را گذرانده‌اند این مطالب به صورت کاربردی برای آنها ارائه می‌شود و نه صرفا علمی و همچنین بعضی از دروسی که اساسا در دانشگاه برای دانشجوهای رشته حقوق ارائه نمی‌شود مثل اجرای احکام مدنی که ما با آن مواجه هستیم برای کارآموزان به عنوان درس‌های دانشی یا علمی ارائه می‌شود.
روش آموزشی دوم ما در طول یک سال اجرای آموزش‌ها به صورت کارگاهی یا عنوان مهارتی است. در روش کارگاهی کارآموزان در دوره به دو دسته تقسیم می‌شوند تا تعداد نفرات کم شوند و هر گروه در کارگاه، تحت نظر یک قاضی باتجربه آموزش می‌بینند. در کارگاه‌ها، پرونده‌های قضایی به وسیله قضات برای کارآموزان تشریح می‌شوند. به عنوان مثال در امور جزایی ما کارگاه‌هایی داریم تحت عنوان بزه کلاهبرداری، بزه خیانت در امانت، تصادفات رانندگی مثل قتل و غیرعمد و... پرونده‌های مربوطه جدا جدا از ابتدا تا انتها برای کارآموزان توضیح داده می‌شود مبنی بر اینکه چه دستوراتی را قاضی باید در مورد پرونده صادر کند، نیروی انتظامی وظایف خود را به چه شکلی باید در ارتباط با دستورات قاضی انجام دهد، چه قرارهایی باید صادر شود، در نهایت رایی که باید صادر کنند به چه شکلی است. این موارد تحت نظر قاضی در کارگاه‌های متعدد تدریس می‌شود. ما مجموعا بیش از 40 کارگاه آموزشی چه در امور مدنی و چه در امور کیفری برای کارآموزان برگزار می‌کنیم. بیشترین حجم آموزش‌های ما را همین کارگاه‌ها تشکیل می‌دهند که کارآموزان به صورت عملی با پرونده‌های قضایی آشنا می‌شوند و عملا باید دستورها یا قرارهایی را به عنوان تمرین صادر کنند. این کارگاه‌ها توسط قضات باتجربه محاکم دیوان عالی کشور و دادگاه‌های تجدید‌نظر اداره می‌شود. روش سوم ما برای آموزش کارآموزان روش کارورزی است یعنی ایامی را که مجموعا در طول سال 100 روز می‌شود حضورا در دادگاه و دادسرا حاضر می‌شوند و در کنار قاضی قرار می‌گیرند، نحوه محاکمه توسط قاضی را می‌بینند، پرونده قضایی را ملاحظه می‌کنند و اگر سوالاتی داشته باشند از قاضی می‌پرسند. عملا، به صورت زنده و به صورت واقعی پرونده‌ها و ارباب رجوع را می‌بینند اظهارات آنها را گوش می‌کنند و اگر ابهامی دارند از قاضی سرپرست سوال می‌کنند. بیشترین حضور کارآموزان در دادسراهاست به این دلیل که کارآموزان ما بعد از اینکه از اینجا فارغ‌التحصیل شدند عمده آنها به عنوان دادیار در دادسرا مشغول به خدمت می‌شوند.
برای حفظ حقوق کارآموزان و رعایت شئون این قشر به عنوان قضات آینده کشور برای کارآموزان چه تسهیلاتی در نظر گرفته شده است؟
بعد از جذب متقاضی به دوره قضایی ابلاغ کارآموزی قضایی برای هر کارآموز به مدت یک سال توسط رییس قوه قضاییه صادر می‌شود. ابلاغ که صادر شد بر مبنای آن حکم استخدامی یا حکم کارگزینی صادر می‌شود یعنی از روز اول ورود کارآموزان به مجموعه ما در استخدام قوه قضاییه قرار می‌گیرند و حداقلی که نسبتا برای کارآموز مناسب است، حقوق می‌گیرند و تحت پوشش مقررات استخدامی هستند. این اولین قدمی که برای کارآموزان برداشته می‌شود که البته باید ضوابط استخدامی را هم رعایت کنند چون از آن ساعت به بعد کارمند ما هستند. امکانات محدودی هم که در کنار آموزش‌های‌شان وجود دارد در اختیار آنها قرار می‌گیرد مثل استفاده از خوابگاه و امکانات تغذیه‌ای که لازمه حضور آنها در مرکز آموزشی است. همچنین استفاده از بعضی از اردوهای فرهنگی سیاحتی و زیارتی که در طول دوره برای آنها منظور می‌کنیم نیز قابل اشاره است.
آیا برای کارآموز وظایف قضایی در نظر گرفته می‌شود؟
همان‌طور که از اسم آنها مشخص است کارآموز در حال آموزش دیدن است و قاضی مشغول به کار است. به این موضوع هم لازم است که اشاره کنم که مراکز آموزش ما در حال حاضر متعدد است، در تهران، قم، مشهد و چند دوره محدود هم فعلا در تبریز و شیراز شروع به کار کرده است.
بنابراین دوستانی که به عنوان کارآموزی جذب می‌شوند عملا به شغل قضاوت اشتغال ندارند. بلکه در حال آموزش دیدن هستند و در کنار دست قاضی قرار می‌گیرند. اگر پرونده‌ای هم در زمانی که به کارورزی می‌روند یا به دادسرا و دادگاه می‌روند در اختیار آنها گذاشته می‌شود به این دلیل است که مطالعه کنند، نحوه تحقیق، سوال و جواب و اتخاذ تصمیم را ببینند و با دستورهایی که قاضی در پرونده می‌دهد، آشنا شوند. بنابراین کاملا وضعیت قاضی با کارآموز متفاوت است. قاضی قرار و رای صادر می‌کند و حکم می‌دهد، به صورت موظف به پرونده رسیدگی می‌کند. کارآموز می‌تواند در کنار دست قاضی و زمانی که پرونده را به عنوان تمرین در اختیار دارد صورت‌جلسه و سوالات را تنظیم کند و یا سوالاتی را از متهم و شاکی بپرسد وگرنه عملا کاری را انجام نمی‌دهد که به عنوان موظفی از او انتظار داشته باشیم. کار کارآموز آموزش است، قضات زمانی که مشغول به کار می‌شوند. دارای مصونیت قضایی هستند به این مفهوم که تحت تعقیب قرار نمی‌گیرند. اگر جرم یا تخلفی متوجه قاضی باشد و مستلزم تعقیب باید ابتدا به دادگاه انتظامی قضات منعکس و او از شغل قضاوت معلق شود تا بتوانند وی را محاکمه کنند. اما در مورد کارآموز قضایی این طور نیست و وی مانند یک کارمند دولت است که در اختیار مجموعه قرار گرفته است و با رعایت ضوابطی که از ابتدای دوره برای آنها تعریف می‌شود. بنابراین کارآموزان نزد ما اشتغال به کار ندارند، بلکه در حال آموزش هستند.
امکان آموزش خانم‌ها هم در دوره کارآموزی در این مراکز وجود دارد؟
خانم‌ها هم در این مرکز آموزش می‌بینند و هیچ فرقی هم بین مدت آموزش برای خانم‌ها و آقایان وجود ندارد. عمدتا خانم‌ها از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی یا فارغ‌التحصیلان علوم قضایی جذب به کارآموزی می‌شوند. درصد پذیرش بانوان کارآموز کمتر است به دلیل اینکه نیازی که ما در دستگاه قضایی داریم بیشتر به آقایان است. خانم‌ها معمولا به عنوان مشاور دادگاه خانواده، دادیار و سرپرستی امور محجورین به کار گرفته می‌شوند که از لحاظ نوع وظایفی که به آنها محول می‌شود، محدود‌تر هستند.
قسمت دوم (اینجا)
در گفت‌وگو با دکتر محمود تفکریان بررسی شد؛ نقش حقوق ثبت در کاهش پرونده‌های قضایی چگونگی آموزش و اشتغال کارآموزان قضایی
