نویسنده: مهدیه شایگان
اگر چه پای حرف هایش که می نشینی هنوز آرزوهایی را به یاد دارد که پشت سال های جوانی اش مانده است، اما حاصل سال ها تحقیق و تلاش در رشته حقوق این باور را زنده می کند که با سرسختی گام برداشته است.
کتاب های بانوی پیشکسوت در علم حقوق را که ورق می زنی و یک روز عصر و در دفتر کارش حاضر می شوی تا پای حرف هایش بنشینی، بیشتر به حقوق نانوشته ای فکر می کنی که باید زیر ذره بین قرار گیرد. دکتر بهشید ارفع نیا، استاد حقوق بین الملل خصوصی از پیچ و خم های تحقیق و پژوهش در راهی بی پایان می گوید.
از روزهایی بگویید که برای آینده تصمیم می گرفتید؟
فرزند سوم خانواده هستم یک خواهر و دو برادر دارم. از 4 سالگی به مدرسه رفتم و در 16 سالگی دیپلم گرفتم. خواهر و یکی از برادرانم پزشکی می خواندند و چون دیپلم ریاضی و فیزیک گرفته بودم دوست داشتم در دانشگاه مهندسی بخوانم. پدر و مادرم علاقه داشتند یکی از فرزندان شان رشته حقوق را دنبال کند و قرعه به نام من افتاده بود. دومین رشته انتخابی ام در کنکور 1343 حقوق بود فقط برای این که پدر و مادرم را دلخوش کنم. نتایج که اعلام شد متوجه شدم در رشته حقوق دانشگاه تهران پذیرفته شده ام. از آن به بعد پدر و مادرم شروع کردند به استدلال که ادامه تحصیل در این رشته بهتر است. والدینم معتقد بودند اگر رشته مهندسی را انتخاب کنم در آینده برای کار و ازدواج دچار مشکل خواهم شد اما اگر رشته حقوق را ادامه دهم موفق تر هستم.
وقتی وارد دانشگاه شدید این رشته به نظرتان چطور آمد؟
تحصیل در رشته حقوق سخت به نظر نمی رسید اما من به این رشته علاقه ای نداشتم. در کنار دانشگاه در کلاس های پیانو و زبان فرانسه هم شرکت می کردم. بعد از گرفتن لیسانس احساس رضایت نمی کردم والدینم برای مقاطع تحصیلی بالاتر تشویقم می کردند.
بعد از پایان مقطع کارشناسی، چه فعالیت هایی کردید؟
20 ساله بودم که لیسانس گرفتم. علاقه داشتم برای ادامه تحصیل به فرانسه بروم پدرم مخالفت می کرد و می گفت زندگی در پاریس برای یک دختر تنها سخت است اما شوهر خواهرم فرصت هایی را فراهم کرد و به پدر گفت اجازه دهد استعدادهایم را بیشتر شکوفا کنم. سال 1347 که برای ادامه تحصیل راهی پاریس شدم در طول سه سال مدرک فوق لیسانس و دکترا را در رشته حقوق خصوصی گرفتم. دوران دانشجویی به عنوان مترجم در سفارت کار می کردم لحظه ای را به بطالت نگذرانده ام. برخی روزها تا 18 ساعت درس می خواندم. شهریور سال 50 بود که به ایران بازگشتم.
پس از بازگشت فضای برخوردها با یک دختری که سن و سال زیادی نداشت، چطور بود؟
دختری 23 ساله بودم که با مدرک دکترای حقوق به ایران بازگشتم برای کارآموزی وکالت باید 25 ساله می شدم دوست داشتم در دانشگاه تدریس کنم. زمانی که خواستم از وزارت علوم ارزشنامه تحصیلی بگیرم باورشان نمی شد که یک دختر در این سن توانسته است در پاریس مدت سه سال دکترای حقوق بگیرد؛ بعد از استعلام وزارت علوم و تایید مدارک تحصیلی ام از دانشگاه پاریس از سال 51 در دانشگاه شهید بهشتی مشغول تدریس در درس حقوق بین الملل خصوصی شدم و چون کتاب خاصی در این زمینه نوشته نشده بود ابتدا تدریس را با چند پلی کپی شروع کردم و به تدریج طی سال های متمادی 12 عنوان کتاب در این زمینه نوشتم.
برای شروع کار و تدریس در دانشگاه با چه مشکلاتی مواجه بودید؟
سال 51 برای استخدام در دانشگاه باید کنفرانس می دادم و یک کلاس 50 نفری را اداره می کردم در انتهای کلاس تمام استادان دانشگاه نشسته بودند تا نحوه اداره کلاس و مدیریت مرا نظاره کنند. این نظارت ها به خاطر سن کم من بود. کنفرانس را به خوبی اجرا کردم در دفتر رئیس دانشگاه چند سوال را پاسخ دادم. در این راه موفق بودم تا این که در سال 56 دانشیار و معاون آموزشی دانشکده حقوق شهید بهشتی شدم.
چه سالی ازدواج کردید؟
همان سال 51 ازدواج کردم و ثمره زندگی مان دو فرزند پسر است پسر بزرگم مثل پدرش دکتر داروساز و فرزند کوچکترم مهندس است.
از چه زمان وکالت کردید؟
سال 56 کارآموز وکالت شدم و تیر ماه سال 58 پروانه وکالت گرفتم و و کیل پایه یک شدم. تا سال 67 مشغول تدریس بودم تا این که با 17 سال سابقه تدریس در دانشگاه شهید بهشتی تصمیم گرفتم در دانشگاه های دیگری مشغول به تدریس شوم. سال 70 سه نفر از دانشجویانم که فارغ التحصیل شده بودند به من گفتند از میان اساتید دانشگاه تنها استادی که پروانه وکالت دارد من هستم؛ قرار شد به اتفاق دفتر وکالت تاسیس کنیم. فرزندانم بزرگتر شده بودند و من برای این که زندگی این سه جوان سر و سامان بگیرد با آن ها مشغول کار وکالت شدم از همان زمان همکاری مان به طور مشترک آغاز شد. دو نفر از آن ها پس از سال ها کار پروانه وکالت گرفتند و مستقل شدند اما یکی از آن ها هنوز بعد از گذشت 22 سال با من کار می کند.
کدامیک از پرونده های کاری تان را گرد و غبار زمان نتوانسته از خاطر تان ببرد؟
یکی از ماندگارترین خاطرات شغلی ام پرونده گرفتن سند برای 42 پلاک خانه در یک کوچه بود. اهالی آن محله به لحاظ اقتصادی مشکل داشتند توانستم در مدت یک سال و نیم برای 42 خانه سند مجزا بگیرم از آن ها حق الوکاله زیادی نگرفتم شادی آن ها برایم مهم بود و این پرونده جزو مهم ترین پرونده های کاری ام محسوب می شود. به یاد دارم سال 70 مردی به دفترم آمد و پیشنهاد داد در مقابل چند میلیون تومان طلاق دخترش را بگیرم. دخترش کم سن و سال بود احساس کردم دختر جوان به همسرش علاقه مند است اما به خاطر اصرارهای پدر به طلاق راضی شده است. چند جلسه خصوصی و بدون حضور پدرش با او صحبت کردم احساس کردم به شوهرش و ادامه زندگی با او علاقه دارد، آن ها را آشتی دادم چند سال بعد یکی از کارآموزانم آن زن و مرد را در خیابان با فرزندشان دیده بود و من از این که توانسته بودم یک زندگی را با خوبی و خوشی پیوند بزنم خوشحال بودم.
برای ارتقای سطح حقوقی افراد جامعه چه تلاش هایی کردید؟
در حال حاضر مردم به حقوق خود تقریباً آگاه شده اند اما هنوز در این زمینه کامل نیستند. در میان قشر تحصیلکرده هنوز افرادی دیده می شوند که با وجود تحصیلات نسبت به حق و حقوق خود آگاهی لازم را ندارند با یک تیم 20 نفری از زنان تحصیلکرده روی برخی موضوعات حقوقی کار کرده ایم تا مردم به ویژه زنان به حقوق خود در خانواده و جامعه بیشتر آشنا شوند و کتاب هایی با قطر و صفحات اندک را در 5 جلد چاپ کردیم تا تمام افراد جامعه با برخی از قوانینی که در زندگی با آن مواجه هستند آشنا شوند. هنوز خیلی از موارد قانونی وجود دارد که نیاز به اصلاح دارد؛ به طور مثال قانون حمایت از خانواده باید از برخی جهات مورد بررسی قرار گیرد.
چقدر به حقوق شهروندی احترام گذاشته می شود؟
در تمام کشورها برای حقوق شهروندی احترام خاصی قائل هستند و هر اتفاقی رخ دهد که مردم احساس کنند حقوق شان تضعیف شده است مسئولان پاسخگو هستند ولی عملاً در جامعه دیده می شود افراد آسیب دیده هیچ حقی ندارند و جریمه های نقدی به حدی پایین است که افراد آسیب دیده به حق قانونی خود دست پیدا نمی کنند. برخی موسسات خسارت هایی برای شهروندان ایجاد می کنند که این موضوع حقوق شهروندی را تهدید می کند. در واقع مسئولیت مدنی از سال 1339 قوانینی را تحت عنوان قانون مجازات برای موسسات پیش بینی کرده که بسیار ناچیز است و بسیاری از این قوانین قدیمی شده و حتی دیگر اجرا هم نمی شود، بخشی از این قوانین مورد نیاز جامعه امروز نیست و باید به روز شود. در واقع باید گفت هیچ گونه مسئولیت پذیری در قبال حقوق شهروندی وجود ندارد.
حقوق کودکان دارای چه نواقصی است؟
امروزه کودک سالاری در برخی خانواده ها به چشم می خورد و اغلب خانواده ها در رعایت حقوق کودکان خود دچار افراط و تفریط هستند. خانواده های سطح بالابه لحاظ تحصیلی و اقتصادی افراط گونه و خانواده های سطح متوسط یا رو به پایین با تفریط حقوق مربوط به کودکان را رعایت می کنند.به طور مثال کودکان امروزی به لحاظ سطح فکری و ذهنی بسیار هوشیار و فعال هستند اما برخی خانواده ها فرصت اظهار نظر به آن ها نمی دهند و به طور کلی هنوز فرهنگ احترام متعادل به حقوق کودک رسمی نشده است.
به عنوان پیشکسوت در علم حقوق خود را در چه جایگاهی می بینید؟
خود را شایسته تقدیر و تجلیل نمی دانم فکر می کنم به وسیله تدریس حقوق، در طول 40 سال که دانشجویانی را به عنوان وکیل و قاضی تربیت کرده ام رسالتی را که به عهده داشته ام انجام داده ام و از این بابت خوشحال و راضی هستم که توانسته ام علمی را که آموخته ام به دانش آموختگان حقوق انتقال دهم همین برای من کافی است.
کجای این مسیر ایستاده اید؟
هنوز فعالیت هایم به پایان نرسیده است.کار تحقیق مساله ای نیست که تمام شدنی باشد هیچ وقت احساس نمی کنم کارم در زمینه حقوقی تمام شده است همیشه در جریان بوده و ادامه دارد. یک فرد محقق، زمانی می تواند در محقق بودن خود ادعا داشته باشد که هیچ وقت احساس نکند فعالیت هایش به پایان رسیده است، زیرا جامعه همیشه در حال تغییر و تحول است و مسائل جدیدتر هر روز در حال اتفاق است. به همین علت باید مطالعات مان به روز باشد و مقالات جدید نوشته شود. هیچ زمان دست از تحقیق بر نخواهم داشت، در این راه کوشا هستم و پایانی در مسیر نمی بینم.
ماندگارترین اثری که از خود به جا گذاشته اید چیست؟
دو جلد کتاب حقوق بین الملل خصوصی در سال 69 به چاپ رسید که هنوز هم در تمام دانشگاه های کشور تدریس می شود و در سال گذشته جلد سوم آن به چاپ رسید، از این مساله بسیار خوشحال هستم که توانسته ام کتابی کامل و گویا برای دانش آموختگان این رشته تالیف کنم.
روزنامه ایران، شماره 5470 به تاریخ 3/7/92، صفحه 5 (زندگی)
پست های مرتبط
رای دادگاه تجدید نظر استان مازندران در خصوص حضانت فرزند معلول
تکلیف دادگاه به رعایت حقوق عالیه فرزند [...]
دعوای همسایگی بر سر پارک خودرو ، هر آنچه باید درباره پارکینگ مزاحم بدانید
مجتمع‌های مسکونی، دارای پارکینگ‌های محدودی هستند که طبق قانون باید هر واحد، یک پارکینگ خودرو مخصوص ب [...]
کوچ دنباله دار قضات از قضاوت به وکالت
کانون وکلای دادگستری مرکز فهرست جدید متقاضیان صدور پروانه وکالت را بر اساس بندهای مختلف ماده هشتم لا [...]