سخنی پیرامون میراث زوج و زوجه
نویسنده : ابوذر اخگر ، معاون قضائی رئیس کل و سرپرست مجتمع دادگاههای تجدیدنظروکیفری استان فارس
اخیراً در جلسه علنی مورخ 27/9/86 مجلس شورای اسلامی فوریت طرحی به تصویب رسید که به موجب آن مواد 946 و 947 و 948 قانون مدنی اصلاح می شود (1)متن این مواد اینچنین است :
ماده 946- زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد لیکن زوجه فقط از اموال ذیل :
1- از اموال منقوله از هر قبیل که باشد .
2- از ابنیه و اشجار .
ماده 947- زوجه از قیمت ابنیه واشجار ارث می برد و نه از عین آنها و طریقه تقویم آن این است که ابنیه و اشجار با فرض استحقاق بقاء در زمین بدون اجرت تقویم می گردد .
ماده 948- هر گاه در مورد ماده قبل ورثه از اداء قیمت ابنیه و اشجار امتناع کند زن می تواند حق خود را از عین آنها استیفاء نماید .
سهام ارث زوجین در مواد 913 و 927 و 938 قانون مدنی ذکر شده است که بشرح زیر می باشد زوج نصف ترکه به ارث می برد در صورتی که زوجه متوفیه او اولاد یا اولاد اولاد نداشته باشد و الا ربع ترکه متعلق باوست .
زوجه ربع ترکه بارث می برد در صورتی که زوج متوفی او اولاد یا اوراد اولاد نداشته باشد و الا ثمن ( یک هشتم ) ترکه متعلق به اوست .
پس زوج از تمام اموالی که از زوجه باقی مانده اعم از مال منقول و غیرمنقول و عرصه و اعیانی ارث می برد لیکن زوجه از تمام اموال ارث نمی برد بلکه بشرح زیر ارث می برد .
1- اموال منقوله از هر قبیل که باشد – در ماده 19 قانون مدنی اموال منقول تعریف شده است متن ماده این چنین است : اشیائی که نقل آن از محلی به محل دیگر ممکن باشد بدون اینکه به خود یا محل آن خرابی وارد آید منقول است مثل : اتومبیل ، لوازم خانگی ، پول
2- ابنیه و اشجار –
الف ) ابنیه جمع بناست و مقصود چیزی است که بوسیله عمل انسان بر روی زمین با چوب ، آهن ، سیمان و امثال آن ساخته می شود مثل خانه ، کارخانه
ب ) اشجار که جمع شجر به معنی درختان می باشد پس زوجه از درخت هم ارث می برد ولی حسب مواد قانونی ذکر شده زوجه از عین ساختمان و درختان ارث نمی برد بلکه از قیمت آنها ارث می برد . لذا باید با فرض اینکه درخت یا ساختمان استحقاق بقاء در زمین داشته باشد قیمت گذاری شود آنگاه سهم زوجه از آن معین شود به عنوان مثال اگر مردی فوت کند دارای یک باب منزل مسکونی و یک قطعه باغ باشد کارشناس باید قیمت اعیانی منزل و باغ را معلوم نماید یعنی در منزل قیمت ساختمان بدون لحاظ بهای زمین و در باغ هم قیمت درختان بدون ملاحظه قیمت زمین آن محاسبه نماید . آنگاه سهم زوجه بر اساس اینکه یک چهارم باشد یا یک هشتم معلوم نمایند سایر ورثه می بایست قیمت ابنیه و اشجار را بر اساس حصه زوجه ازترکه باو بپردازند چنانچه سایر ورثه از اداء سهمیه زوجه خودداری کنند حسب ماده 948 قانون مدنی او می تواند حق خود را ازعین ابنیه و اشجار استیفاء نماید که بعضی معتقدند که او می تواند الزام ورثه را به فروش عین و پرداخت حصه خود از آن بخواهد (2 ) و عده ای معتقدندکه زن می تواند به حکم دادگاه عین مشاع از آن ابنیه و اشجار را تملک نماید (3 ) مواد قانونی ذکر شده از قول مشهور فقهاء امامیه گرفته شده است در صورتی که اقوال دیگری هم در این خصوص وجود دارد که ذیلاً بیان می گردد .
1- ارث بردن زوجه از تمام ماترک زوج خود
2-فرق بین زوجه دارای فرزند و فاقد فرزند بدین نحو که اولی از تمام ترکه زوج ارث می برد و دومی از غیر زمین
3- زوجه فقط ازخانه و مسکن ارث نمی برد و از بقیه ترکه نصیب خود را خواهد برد
4- سید مرتضی بر آن است که زوجه از عین زمین ارث نمی برد بلکه زمین تقویم شده و از قیمت آن به زوجه داده می شود . (4)
در طرحی که در مجلس شورای اسلامی فوریت آن به تصویب رسیده ظاهراً قول مرحوم سید مرتضی را مد نظر قرار داده اند چون حسب آنچه که در مطبوعات راجع به جلسه علنی مجلس گفته شد مطابق طرح ارائه شده زن ازقیمت اموال غیر منقوله مثل زمین ، خانه ، باغ ، حمام ارث می برد نه از عین آنها . این قانون در صورت تصویب و تائید شورای نگهبان تقاوتی که بین ارث زن و شوهر وجود داشته کاهش میدهد چون باز هم بین زوج و زوجه تفاوت وجود دارد چه اینکه مرد از همه ماترک زوجه ارث می برد ولی زن در مورد اموال غیر منقول از قیمت آن ارث می برد نه از عین آنها علیهذا چون موضوع واجد جنبه شرعی است لذا مجتهدین که متخصصین در علوم شرعی و استنباط احکام الهی اند باید نظر بدهند حضرت آیت اله هاشمی شاهرودی رئیس محترم قوه قضائیه در دیدار با تعدادی از زنان راجع به اموالی که زوجین از آن ارث می برند فرمودند « در جلسات شب های پنج شنبه که خدمت مقام معظم رهبری برگزار می شود و فقهای شورای نگهبان هم حضور دارند در خصوص ارث همسر اززمین بحث مفصلی انجام و بطور مفصل در این مسأله بازنگری شد و موضوع مورد بحث و نقادی فقهی ، علمی و اجتهادی قرار گرفت نظر مبارک رهبری نیز این بود که همسر از قیمت عقار ( املاک ) ارث می برد نظر مرحوم سید مرتضی و برخی علمای دیگر نظیر شیخ طوسی این بود که هر زنی که اولاد دارد از شوهر خود از تمام زمین ها و ماترک و عین آنها ارث می برد حال بناست که این فتوای مقام معظم رهبری به مجلس ابلاغ شود تا اصلاح آن بخش ازقانون مدنی در رابطه با این موضوع بر اساس فتوا شکل گیرد . » (5)
بنابراین تغییر قانون بر اساس فتوای مقام معظم رهبری است که دارای پیشینه فقهی می باشد که علمای سلف همچون مرحوم سید مرتضی (ره ) به آن فتوا داده اند . والسلام
پاورقی
1- به نقل از روزنامه خبر جنوب شماره 7682-صفحه 35-28/9/86
2- دکتر سید حسن امامی – جلد سوم کتاب حقوق مدنی – صفحه 271
3- دکتر سید ناصر کاتوزیان – قانون مدنی در نظم حقوقی کیفری – صفحه 949
4- دکر سید حسن امامی – جلد سوم کتاب حقوق مدنی – صفحه 308
5- روزنامه مأوی – یکشنبه 17/4/86 – شماره 643
ابوذر اخگر - معاون قضائی رئیس کل و سرپرست مجتمع دادگاههای تجدیدنظروکیفری استان فارس
منبع : دادگستری کل استان فارس
تاثیر فسخ بایع بر انتقال مبیع از سوی خریدار ماهیت خیار غبن و اثر آن در معاملات
پست های مرتبط
تعرفه جدید دستمزد کارشناسان رسمی دادگستری ابلاغ شد
رئیس قوه‌قضائیه دستور العمل «تعرفه دستمزد کارشناسان رسمی دادگستری» را به مراجع قضایی ابلاغ کرد [...]
تجویز قانونگذار برای صدور دستور موقت
دستور موقت از جمله اقداماتی است که به منظور حفظ حقوق خواهان تجویز شده است تا با صدور و اجرای آنها، ا [...]
الزام به اخذ گواهی عدم اعتیاد از مراکز مورد وثوق ناجا برداشته شد
هیئت عمومی دیوان عدالت اداری با شکایت سازمان بازرسی کل کشور، مصوبه فرماندهی انتظامی هرمزگان که متقاض [...]
