عریضه نویسان، وکلای در سایه
وقتی توان پرداخت هزینه‌های سنگین حق‌الوکاله را نداشته باشی و بخواهی با چند هزار تومان ناقابل سر و ته شکوائیه را هم بیاری، چاره جز مراجعه به عریضه‌نویسان را نداری؛ غافل از اینکه سخت است به نتیجه دلخواه رسیدن از راه عریضه‌نویسی...
سال‌هاست که دیگر از پیاده روهای منتهی به دادگاه ها و دادسراها صدای ماشین های تایپ عریضه نویسانی که تند و تند دادخواست های مراجعه کنندگان را تنظیم می کردند به گوش نمی رسد و این ماشین ها جای خود را به خودکارهای رنگارنگ عریضه نویسانی داده است که در آینده ای نه چندان دور باید خودکار و کاغذ و کتاب قانون شان را کنار بگذارند تا مردم به وسیله عریضه نویسان سایبری دادخواست و لوایح خود را تنظیم کنند.
شهروندانی که برای پیگیری پرونده‌های خود به محاکم و مراجع قضایی مراجعه میکنند، افرادی را در پیاده‌روهای اطراف این مجتمع‌ها مشاهده میکنند که در حال تنظیم دادخواست، لایحه یا شکواییه‌های متعدد در کاغذهایی سفید هستند تا آنها را برای رسیدن به حقوق‌شان راهنمایی کنند؛ این افراد، «عریضه‌نویس» هستند.«عریضه‌نویسان» از سال‌های دور و درحرکتی تقریبا موازی با جامعه وکلا، خواسته‌های مردم را از شکل محاوره‌ای به نگارشی حقوقی تبدیل کرده و از این راه امرارمعاش میکنند.
برای بررسی مشکلات مرتبط با عریضه‌نویسی و عریضه‌نویسان با تعدادی از عریضه‌نویسانی که اطراف برخی مجتمع‌های قضایی مشغول به فعالیت بودند به گفت‌وگو نشستیم که در ذیل آن را می‌خوانید.
ورود به دانشگاه با تجربه 10 ساله در عریضه‌نویسی
مجتبی که کنار خیابانی نشسته و تعدادی از کتاب‌های حقوقی را روی زمین پهن کرده، از تجربه و سابقه 10 ساله خود در این حرفه صحبت می‌کند و درباره نحوه ورود به شغل عریضه‌نویسی می‌گوید: 10 سال قبل فشار بیکاری مرا به این کار سوق داد و آرام آرام بدون اینکه سابقه‌ای در این زمینه داشته باشم، جایی میان عریضه‌نویسان برای خود باز کردم و الان به یکی از مطمئن‌ترین عریضه‌نویسان در این محل تبدیل شده‌ام.
معلوم نیست مجتبی از چه‌چیز یا چه‌کسی ترس و واهمه دارد که باید برای هر سوال به او اطمینان داد که مشکلی برایش پیش نمی‌آید؛ او حتی برای اینکه بگوید برای هر دادخواستی که تنظیم می‌کند چه میزان دستمزد می‌گیرد، واهمه داشت و فکر می‌کرد من برای تحقیقات از سوی نهادی خاص آمده‌ام، اما سرانجام بعد از اطمینانی که حاصل کرد اینگونه گفت که برای ما فرقی نمی‌کند که دادخواست یا لایحه تنظیمی مربوط به چه موضوعی است؛ خواه حقوقی باشد خواه کیفری؛ نفقه و مهریه باشد یا عدم تمکین و طلاق.
آن‌طور که مجتبی گفت هر لایحه یا شکوائیه تنظیمی حدود 3 هزار تومان آب می‌خورد ولی این در شرایطی است که لایحه از یک یا دو صفحه تجاوز نکند و اگر بیشتر شود نرخ دستمزد هم تصاعدی افزایش می‌یابد.
مجتبی که در این 10 سال با بخشی از مسائل حقوقی تا حدودی به شکل تجربی آشنایی پیدا کرده، چندوقتی است عزم خود را برای تحصیل در رشته حقوق جزم کرده و الان دو ترم را هم با موفقیت پشت سر گذاشته است.
وقتی از او درباره خصومت دیرینه وکلا و عریضه‌نویسان و اینکه برخی از وکلا، مدعی هستند عریضه‌نویسان باعث گمراهی مردم و در نهایت اطاله دادرسی می‌شوند، بازهم از پاسخ‌گویی صریح طفره می‌رود و می‌گوید: وکلا کار خودشان را انجام می‌دهند و ماهم کار خودمان را اما تاکنون پیش نیامده کسی بعد از اینکه برایش متنی را تنظیم کردم، از من شکایت کند.
وی با بیان اینکه بعضا مشتری‌ها از من تشکر میکنند گفت: دلیل آن هم این است که کارم را بلد هستم و اگر هم جایی دانش کافی را نداشته باشم، به کتاب‌های قانونی که همراه دارم، مراجعه و از آنها استفاده می‌کنم.
کلاهبرداری از مردم در سایه آزادی عمل عریضه‌نویسان و نبود نظارت کافی
عدم نظارت بر عملکرد عریضه‌نویسان یکی از دلایل بروز مشکلاتی مانند کلاهبرداری، اخذ وجوه بالا به بهانه تنظیم عریضه مفصل، بروز اشتباه در تنظیم عریضه و در نهایت خارج شدن موضوع از مسیر اصلی و اطاله دادرسی است.
حضور عریضه‌نویسان در اطراف مجتمع‌های قضایی در حالی است که معمولا این مجتمع‌ها بخشی از ساختمان خود را به حضور عریضه‌نویسان اختصاص می‌دهند و با شرایطی خاص آنها را مشغول به کار میکنند اما همچنان هم عده‌ای نسبتا زیاد از عریضه‌نویسان در خیابان مشغول به کار هستند و هم عده‌ای از مراجعه‌کنندگان، عریضه خود را تحویل عریضه‌نویسان خیابانی می‌دهند به جای اینکه برای اطمینان خاطر و تضمین لوایح خود از نظر اعتبار حقوقی به عریضه‌نویسان داخل مجتمع‌ها مراجعه کنند.
مجتبی در پاسخ به این سوال که چرا شما تلاش نمی‌کنید برای بالا بردن اعتبار کار خود و امنیت بیشتر، در واحد عریضه‌نویسی مجتمع قضایی مشغول به کار شوید، می‌گوید: برای فعالیت در بخش عریضه‌نویسی داخل مجتمع قضایی باید آنجا را اجاره و ماهانه مبلغی را پرداخت کنیم اما وقتی در خیابان کار می‌کنیم نهایتا مبلغی را به مأموران سدمعبر شهرداری پرداخت می کنیم.
او از توضیح بیشتر درباره اینکه مأموران شهرداری به چه عنوان از شما پول می‌گیرند خودداری کرد و گفت: ابتدا باید با مغازه‌ای که مقابل آن بساط پهن می کنیم، به توافق برسیم و ماهانه مبلغی به صاحب مغازه پرداخت کنیم؛ در کنار آن بعضا مأموران مقابله با سد معبر شهرداری، از ما جریمه می‌گیرند.
طهماسب، عریضه‌نویس دیگری است که به گفته خودش، بیش از 20 سال است که مشغول به این کار است و به نوعی برای خودش اسم و رسمی دست‌وپا کرده و حتی مشتریان ثابت دارد.
عریضه نویسان برخلاف تصور عمومی، صرفا مشغول تهیه و تنظیم لوایح حقوقی و شکواییه نیستند و بعضا پیش می آید که درخواست های مردمی خطاب به مسئولان مانند تقاضای شغل، وام، تهیه مسکن و تسریع در اینگونه امور را هم تنظیم کنند.
هنوز مشغول صحبت با طهماسب نشدم که خانم مسنی که به گفته طهماسب از مشتریان قدیمی و ثابتش است به او مراجعه می‌کند و از می‌خواهد خطاب به شهردار تهران و کمیته امداد، عریضه‌ای برایش بنویسد.
طهماسب هم گفته‌های این زن را که از نداشتن سرپرست و درآمد و مستمری به ستوه آمده بود خطاب به شهردار تهران و همچنین مسئولان کمیته امداد می‌نویسد و به نقل از زن مسن، از آنها می‌خواهد به دلیل اینکه توانایی بازپرداخت اقساط وام را هم ندارد، وامی بلاعوض به او بدهند تا بتواند خانه 8 متری خود را عوض کند و دختران دم‌بختش را از آن قفس نجات دهد.
زن مسن که اشک و بغض و حیای از بازگو کردن مشکلات با کلماتش عجین شده، مقداری به ذهن خود فشار آورد تا آدرس محل زندگی خود را به یاد بیاورد و بعد از آن طهماسب هم به خاطر اینکه زن مسن مشتری دائمش است، پول کمتری از او گرفت و راهی‌اش کرد.
عریضه بدون نرخ مصوب؛ قیمت گذاری با توافق طرفین
چیزی که بین عریضه‌نویسان به وضوح به چشم می‌خورد، تعیین دلخواه نرخ است و هرکس هر نرخی که مورد پسند خودش باشد، ارائه می‌کند هرچند نرخ‌ها تفاوت چشمگیر ندارد و بین 2 هزار تومان تا 6 هزار تومان متغیر است؛ اکثر عریضه‌نویسان هم معمولا نرخ را به صورت توافقی با طرف خود تعیین میکنند.
نظر عریضه نویسان درباره الکترونیکی کردن ثبت دادخواست
از طهماسب درباره طرح قوه‌قضاییه برای الکترونیکی کردن ثبت عریضه می‌پرسم و نظرش را در این‌زمینه جویا می‌شوم؛ تعجبش به من نشان می‌دهد که هنوز این خبر بین عریضه‌نویسان پخش نشده و آنها اطلاعی از این طرح ندارند. طهماسب با این توجیه که هنوز اطلاعات حقوقی مردم آنقدر بالا نرفته که بتوانند خودشان دادخواستشان را آن هم در اینترنت ثبت کنند، اجرای این طرح را غیرممکن می‌داند. هرچند مشخص است که بیشتر آرزو می‌کند این طرح اجرایی نشود تا منبع درآمدش را از دست ندهد.
طهماسب که به گفته خودش معمولا روزی 5 عریضه می‌نویسد و ماهانه حدود 300 هزار تومان درآمد دارد، درباره مشکلاتی که برای شغلش به وجود می‌آید گفت: به خاطر کلاهبرداری‌های برخی عریضه‌نویسان معمولا تنش‌هایی بین ما و نیروهای حفاظت و انتظامی دادگستری به وجود می‌آید. متأسفانه عده‌ای برای کلاهبرداری از مردم به این کار روی می‌آورند و در نهایت باعث بروز مشکلات متعدد برای امثال من می‌شوند که حدود 25 سال بدون تخلف در این حوزه کار کرده‌ام. در مقابل هستند افرادی که با کلاهبرداری از مردم و جابجا شدن مداوم، در ماه درآمدهای میلیونی دارند.
عدم تسلط کافی بیشتر عریضه نویسان به جزئیات مسائل حقوقی زمینه ساز بروز مشکلاتی مانند فهم نادرست از خواسته اصلی طرف مقابل، تنظیم متن لایحه یا شکوائیه برخلاف خواسته طرف مقابل، سردرگمی مردم در مجتمع های قضایی، ظهور این مشکلات مدتی پس از تنظیم لایحه یا دادخواست و در نهایت به در دردسر انداختن مسئول قضایی و اطاله دادرسی می شود. بعضا حتی دیده شده که عریضه نویسان به دلیل برداشت اشتباه از خواسته شهروندان، متنی مغایر با خواسته آنها تنظیم می کنند و براساس مواد قانونی که هیچ ارتباطی با نوع خواسته شان ندارد، آنها را روانه مجتمع های قضایی می کنند و موجبات سردرگمی آنها را مهیا می سازند.
از طهماسب درباره ادعای برخی وکلا مبنی بر اینکه عریضه‌نویسان موجب اطاله دادرسی و گمراهی مردم در پیگیری پرونده‌ها می‌شوند گفت: این ادعا را هم قبول دارم هم قبول ندارم؛ قبول دارم به این دلیل که متأسفانه عده‌ای کم‌سواد و بی‌سواد که از روی بیکاری به این شغل روی آورده‌اند، عریضه‌های واهی و مملو از غلط برای مردم می‌نویسند و مردم را به دردسر می‌اندازند.
و این ادعا را قبول ندارم به این دلیل که افرادی مثل من، به قدری به کار خود مطمئن هستیم که نه‌تنها مرتب جای خود را تغییر نمی‌دهیم بلکه برای دفعات بعد یا حل مشکلات احتمالی در عریضه خود، به مشتریان شماره تلفن می‌دهیم تا با هم در تماس باشیم.
ادعاهایی همچون ارتباط با فلان قاضی معروف، داشتن تحصیلات بالا و روی آوردن به این کار از روی ناچاری و بیکاری، ارائه شماره تماس های واهی و به سرانجام رساندن پرونده های سنگین از سوی برخی عریضه نویسان، افرادی که حداقل برای اولین بار است که به سراغ عریضه نویس رفته اند را وسوسه می کند تا با پرداخت هزینه بیشتری، پیروزی خود در دعوای حقوقی را تضمین کند.
اینجا شرایط کلاهبرداری به شدت فراهم است؛ مردم به خاطر اینکه هزینه حق‌الوکاله بالاست و برخی وکلا آنگونه که باید مشکلات موکلان خود را به خوبی حل نمی‌کنند، به ناچار روی به عریضه‌نویسان می‌آورند و کافی است من ادعا کنم که با فلان قاضی آشنا هستم، آن‌وقت است که هرچه پول بخواهم به من پرداخت میکنند؛ اما من اینگونه رفتار نمی‌کنم و به مراجعه‌کنندگان نسبت به برخی عریضه‌نویسان که چنین ادعاهایی میکنند هشدار می‌دهم ولی گویا مردم گوششان بدهکار نیست و وقتی مورد کلاهبرداری قرار گرفتند یا پول هنگفتی پرداخت کردند، می‌فهمند چه اشتباهی کرده‌اند.
او درباره اینکه یک وکیل در قبال تنظیم متنی مشابه متن یک عریضه‌نویسی چه مبلغی مطالبه می‌کند گفت: معمولا یک وکیل برای چنین متنی، بین 100 تا 200 هزار تومان مطالبه می‌کند؛ اما باید گفت که یک وکیل باید بهتر بنویسد و مواد قانونی را هم بهتر پیاده کند در حالی که ما عریضه‌نویسان غیر از چند ماده قانونی مشخص، سراغ سایر مواد قانونی نمی‌رویم.
یادگار شهردار اسبق تهران که ماندگار نشد
طهماسب در توضیح اینکه چرا مانند معدود عریضه‌نویسان تلاش نکرده وارد واحد عریضه‌نویسی زیرنظر مجتمع قضایی شود گفت: زمانی که کرباسچی شهردار تهران بود، با هزینه شهرداری اتاقی در محوطه دادگاه تجدیدنظر برای عریضه‌نویسان به همراه تجهیزات راه‌اندازی شد؛ بعد از آزمونی که از سوی حفاظت برگزار شد به همراه 14 نفر دیگر در این مکان مشغول به کار شدیم اما بعد از 8 سال آنجا را برای تأسیس آشپزخانه و رستوران مجتمع، گودبرداری کرده و به ما گفتند می‌توانید کنار دیوار مجتمع ادامه فعالیت داده ولی باید اجاره هم پرداخت کنید. اما من با این موضوع مخالفت کرده و از آن زمان تاکنون در خیابان مشغول به کار هستم.
عریضه‌نویسان مجتمع‌های قضایی چگونه انتخاب می شوند؟
وقتی درباره نحوه فعالیت عریضه‌نویسان در داخل مجتمع قضایی پرس‌وجو کردم، متوجه شدم قراردادهای مسئول تصدی این واحد یک ساله منعقد می‌شود و مراسم واگذاری تصدی بعد از انجام مزایده برگزار می‌شود.
آنگاه این فرد که معمولا تحصیلات حقوقی دارد، باید از سوی حفاظت و اطلاعات دادگستری، تأیید صلاحیت شود و بعد از آن است که می‌تواند عده‌ای عریضه‌نویس را به خدمت گرفته و در سایه آرامش و امنیت مجتمع قضایی به کار خود مشغول شوند؛ البته باید این نکته را هم مورد توجه قرار داد که تمام عریضه‌نویسانی که توسط این متصدی به مجتمع قضایی معرفی می‌شوند نیز باید توسط حفاظت و اطلاعات مجموعه تأیید صلاحیت شوند.
چرا برخی از مردم از یک سوراخ دوبار گزیده می شوند؟
متأسفانه با وجود هشدارهای متعدد رسانه ها و مسئولان نسبت به فعالیت کلاهبرداران در حوزه های مختلف برخی از مردم همچنان علاقه دارند که خودشان راه را انتخاب کنند و هیچ توجهی به هشدارها نمی کنند و عاقبت هم وقتی متوجه اشتباهشان می شوند که کار از کار گذشته است و یا وقت زیادی را از دست داده اند یا پول و سرمایه شان را.
در همین زمینه با یکی از مسئولان یکی از مجتمع‌های قضایی صحبت می‌کردم که به سوءاستفاده برخی عریضه‌نویسان از ناآگاهی حقوقی مردم اشاره کرد و گفت: معمولا افرادی در دام این کلاهبرداران گرفتار می‌شوند که در کنار دانش حقوقی پایین، در سطح درآمدی پایینی هم برخوردار بوده و بالاجبار به این افراد مراجعه میکنند اما همین که با وعده‌های دروغین این شیادان روبه‌رو می‌شوند، حاضر هستند به هر شکلی که هست پولی را تهیه کرده تا مشکلات‌شان زودتر برطرف شود.
کلاهبرداری یک کارتن‌خواب از مردم با ادعای تخصص در عریضه‌نویسی
وی با بیان اینکه بعد از پرداخت پول است که این افراد متوجه می‌شوند چه کلاهی به سرشان رفته، نمونه‌ای از این کلاهبرداری را بیان کرد و گفت: مرد میانسالی که برای بازپس گرفتن جهیزیه دخترش از خانواده داماد فوت‌کرده‌اش به یک عریضه‌نویس مراجعه کرده بود، به خیال اینکه این عریضه‌نویس در دادگاه خانواده آشنایان فراوانی دارد و با بسیاری از قضات ارتباط دارد، مبلغ هنگفتی به عریضه‌نویس داد و مشکلش هم حل نشد.
این فرد ادامه داد: مرد میانسال هم بعد از اینکه متوجه کلاهبرداری شد، اعلام شکایت کرد اما نه شماره تماسی از او داشت و نه محل سکونتش را می‌شناخت؛ این موضوع گذشت تا چند مورد مشابه رخ داد و مسئولان موفق به دستگیری این عریضه نویس‌شدند و وقتی تحقیقات لازم درباره او صورت گرفت، مشخص شد این عریضه‌نویس یک کارتن‌خواب بوده که از ابتدایی‌ترین مسائل حقوقی هم بی‌اطلاع است.
وی گفت: مردم نباید به وعده‌های وسوسه‌انگیز این افراد توجه کرده و به امید اینکه می‌توانند از این طریق رأی قاضی را تغییر دهند یا به نفع خودشان رأی بگیرند، پول‌های گزاف به این افراد پرداخت کنند زیرا تنها راه تغییر حکم این است که یا در مرحله تجدیدنظر حکم نقض شود یا اینکه قاضی شخصا اقرار کند که رأیی که صادر شده، مستند، مستدل و قانونی نبوده است. اما متأسفانه همچنان شاهد این هستیم که برخی از مردم به هشدارها توجه نکرده و بعضا اسیر دام این کلاهبرداران می‌شوند.
خداحافظی با عریضه‌نویسی سنتی
به هر حال توسعه خدمات الکترونیک قضایی شاید منجر به حذف یا محدودیت فیزیکی عریضه‌نویسی شود و گلایه عریضه‌نویسان را به دنبال داشته باشد، اما می‌تواند نویدبخش پایان برخی از معضلات قضایی مخصوصا کلاهبرداری‌ها، ارتباطات خارج از عرف و کارچاق‌کنی، اطاله دادرسی ناشی از عدم طرح دقیق موضوع شود که مردم ناآگاه در زمینه حقوقی را رنج می‌دهد؛ هرچند در ابتدای اجرای این طرح که به گفته دکتر شهریاری رئیس مرکز آمار و انفورماتیک قوه‌قضاییه فعلا در حوزه شکواییه چک صورت می‌گیرد، خواه ناخواه مشکلاتی به وجود خواهد آمد که نیازمند آموزش گسترده شهروندان چه در این زمینه و چه در زمینه‌های مختلف است تا شاهد کاهش آسیب‌ها باشیم.
یکی از راه‌ها در کاهش اثرات منفی اینگونه طرح‌ها این است که قبل از اجرای آنها، کارشناسان قضایی در مجتمع‌های قضایی، اقدام به آموزش مردم کنند تا هنگام اجرای عملی طرح‌ها هم مردم از اطلاعات ابتدایی برخوردار باشند و هم تنها نیاز به برطرف کردن نواقص باشد.
آخرین خبر درباره عریضه‌نویسی: دکتر حمید شهریاری رئیس مرکز آمار و انفورماتیک قوه‌قضاییه با اعلام اینکه براساس طرحی عریضه‌نویسی به صورت اینترنتی انجام می‌شود گفت در دفاتر پیشخوان قضایی و همچنین در سایت عدل ایران امکانی فراهم شده که افراد می توانند بر اساس اطلاعات داده شده، عریضه آماده دریافت کنند. البته این طرح اکنون فقط در مورد چک قابل دسترسی است و برای سایر خدمات بزودی اطلاعات در سایت بارگذاری می‌شود.
با این خبر باید منتظر ماند و دید عریضه‌نویسان بعد از اینترنتی شدن عریضه‌نویسی، بساط خود را از پیاده‌روهای منتهی به مجتمع‌های قضایی جمع میکنند یا باز هم با روشی جدید به سراغ مردم می‌روند.
اصطلاحات حقوقی اراضی و شهرداری قدیمی ترین سازمان بین المللی کدام سازمان است؟
